ڪـرمـتـي

ڪـرمـتـي:

سنڌ جي ڏاکڻي ڪوھستان، ڪراچي ۽ ڀرپاسي جي تاريخ ڦَلھوربي ته ھڪ اھم قبيلو ’ڪرمتي‛ ڪافي طاقتور نظر ايندو. ڪرمتي (ڪلمتي) ڪير آھن؟ ڊاڪٽر بلوچ ’جنگناما‛ ۾ لکي ٿو ته اھي ھوت بلوچ آھن. اھي مڪران جي سامونڊي ڪناري لڳ ڪلمت ۾ آباد ٿيا ھئا ۽ ڪلمتي يا ڪلماتي سڏيا ويا. ھنن 16-15 صدي عيسوي (10-9 صدي ھجري) ۾ پنھنجي خودمختيار حڪومت قائم ڪئي ھئي. 16 صدي عيسويءَ ۾ رياست جي حاڪم حمل خان پُٽ جيئند خان پورچوگيزن سان مقابلو ڪيو ھو، پر شايد ان کان به اڳ ڪي ڪرمتي قبيلا ھنگول نديءَ واري واٽ سان پھرين لسٻيلي ۽ پوءِ سنڌ آيا. ھُو لسٻيلي کان کارڙي ۽ ڀواني وارن علائقن ۾ رھيا ۽ پوءِ حب نديءَ ڏانھن وڌيا. بلوچ صاحب انھن کي ’راڌا‛ ڪُٽنب جو ٻُڌائي ٿو ۽ شجرو ھن ريت ڏئي ٿو: ”راڌو سردار حاجي بن نوتڪ، بن عالي، بن عمر، بن بجار، بن ھوت، بن جلال خان ...

... سردار حاجيءَ ٻُرن کان حب جو علائقو ھٿ ڪيو ۽ پوءِ ڀَڙجن کان ملير. ھن مغلن کان به وڏي ايراضي مقاطعي تي مال لاءِ ورتي، جنھن ۾ کارڙي لَڪ، پَٻُوڻي، لوھار جو لنگھه، سورينگ، ڪؤنڪر وٽ ٻولاڙي، جرندو ۽ گوربان شامل ھئا. سردار حاجي خان شايد مغلن جي اوائلي وقتن ۾ ھو. مَلڪ حاجيءَ کانپوءِ مَلڪ براھم، مَلڪ اسحاق، مَلڪ طوطا، مَلڪ حسن ۽ مَلڪ زردار سردار ٿيا. اورنگزيب جي وقت ۾ ڪرمتي قبيلا ميرپور ساڪري ۽ بگھاڙ ڦاٽ تائين طاقتور ھئا. ملير ۽ حب وارن ڪرمتين جو سردار مَلڪ طوطا خان گھڻو مشھور آھي، جنھن جو قبرستان نئه ٿڌو لڳ واقع آھي ۽ بلوچن جو قبرستان (Baloch tombs) سڏجي ٿو. انهن قبرن کي مقامي بلوچ قبائل ’راڌن مَڪن جو روميون‘ (گهاڙيون) چون ٿا. اهي لڳ ڀڳ 130 گهاڙيون آهن. ڪلرمتين کي ميان نور محمد ڪلهوڙي ۽ پوءِ غلام شاهه ڪلهوڙي جاگيرون ڏنيون هيون. ڪرمتي ڌاراجا جي راڻي جا حمايتي ھئا پر جڏھن ڪلھوڙن راڻي کي مارڻ لاءِ بجار خان جوکيي کي موڪليو تڏھن حڪمت عمليءَ سان (1162 ھه ۾) مَلڪ مريد پُٽ ابراھم کي جاگير پڪي ڪري ڏنائون، انڪري ھنن راڻي جي مدد نه ڪئي. راڻي جي مارجڻ کان پوءِ غلام شاھه ڪلھوڙي ڪرمتين جي خلاف خدا آباد مان وڏو لشڪر چاڙھيو، جنھن ڪري ڪرمتين کي وڏو نقصان پھتو“ (حوالو: جنگناما).