ڪــارن روھــن وٽ نـقـاشــي

----2024_07_16_01_51_files-- --
ڪــارن روھــن وٽ نـقـاشــي
جيتوڻيڪ اسان وٽ ڪُنڀ ۾ لھڻ جا مناسب سبب ھئا، پر اسان تڪڙ نه ڪئي. سخت ھلچل کانپوءِ بُت اندروني گرمي ۽ ٿَڪَ سبب جسماني ۽ اعصابي دٻاءَ ۾ ھوندو آھي، اھڙي حالت ۾ ھڪدم ڪنڀ جي ٿڌي پاڻيءَ ۾ لھڻ سان اڌ رنگ يا ڪا ٻي جسماني پريشاني ٿيڻ جو خدشو ھوندو آھي. ان کان سواءِ ڪُنڀن ۾ سينور سبب خطرناڪ تِرڪڻ ھوندي آھي، جيڪا ڳاٽي ڀَر ڪيرائي سگھي ٿي. احتياط ڪرڻ ضروري آھي. البت ڪُنڀ ۾ وھنجڻ وڏي عياشي آھي. سچ پچ سڄو سور ۽ ٿَڪ نِپوڙجي نڪري وڃي ٿو.
ھن ماڳ کي’ڪارا روھا‛ ۽ ماڙيءَ وارو ڪُن ٿي چيائون. ” ھتي ڪھڙي ماڙي آھي؟“ مون ھيڏانهن ھوڏانهن نهاريو پر ڪا به عمارت نظر نه آئي. محمد خان مٿي جبل جي اُڀي چوٽيءَ ڏانهن اشارو ڪيو، ” اھا آھي ماڙي! جبل جي اھڙين اوچين چوٽين کي ماڙي چوندا آھن.“
ڪنڀ ۾ تَڙَ کان پوءِ ٿڌي ڇانءَ ۽ وارياسي ڌرتي ملي ته ڪھڙو ماڻھو ننڊ کان بچي سگھندو؟ ڏھه پندرنهن منٽ منهنجي اک به لڳي وئي. ماني ٽِڪي کائي وري به ويٺا ئي رھياسون.
” ڏينهن اڃا ڪجھه ٺري، ساڍي چئين لڳي اڳتي نڪرنداسون! ... توھان به ڪجھه ٿڪ ڀَڃو، پاڻ ڪافي پنڌ ڇِڪيو آھي.‟ محمد خان پروگرام ٻڌايو.
مانجھاندي جو اصل مقصد ٻن پھرن جي مانيءَ سان ڪجھه آرام ۽ گرم وقت ٽارڻ ئي ھوندو آھي. بھتر ھوندو آھي ته ٿورو سوپو ڪري وٺجي پر اسان ھھڙن پنڌن جا سِڪايل! اوائلي وقتن جي جوڳين وانگر ھڪٻئي کان خبرون ڏيڻ وٺڻ ۾ گذاري ڇڏيندا آھيون.
بُخاري صاحب ڪجھه پاسيرو ويٺو ھو. الائي ڪھڙي موڊ ۾ اُستاد بخاريءَ جو گيت پئي جھونگاريائين.
” ٿــــورا رب جــا سڀ ڪِــي آھي!
ڏُک ڀي آھي ، سُـــک ڀــــي آھــــي.‟
آئون سندس ويجھو وڃي ويٺس. ڳالھين جو رُخ ڪٿان کان ڪيڏانهن بدلجي ويو. وڃي لفظن جي دنيا ۾ پياسون.
”رغام جي معنيٰ ڇا آھي؟‟
” رغام معنيٰ جھُڙ، رائو!‟
” ۽ نهارِي؟‟
”ساوڻ ۽ سرءُ جي وچ واري مند! اھو وقت ايندو ته چوندا، نهاريءَ تي اچڻ!‟
”سبيءَ پاسي ھڪ خاص طوفاني ھوا لڳندي آھي، جنهن کي ڪُنبِي چوندا آھن‟ شاھه صاحب ٻڌايو، ” ڏاڍي خطرناڪ ھوندي آھي ۽ اوچتي ايندي آھي. ان ۾ جيڪو اچي ويو، سو ڦاٿو! ڀڄڻ جو موقعو ئي ڪونه ملندو اٿس. اھو بس! ايئن ئي اکيون بند ڪري، جتي ھوندو، ويھي رھندو آھي، جيستائين طوفان گذري وڃي!‟
” ھوائن جا ٻيا به ڪيترائي قسم آھن، ”درياھي ٻوليءَ‟ تي الھه نواز ميربحر ڪافي ڪم ڪيو آھي. جيڪو سنڌي لينگويج اٿارٽيءَ وٽ آھي. ان ۾ ھُن ھَوا جا ٻائيتاليھه نالا ڄاڻايا آھن.‟ بُخاري صاحب ٻڌايو. اسان ته جبل ۾ ھڪ ننڍڙي ڪُنڀ ڪناري ويٺا ھئاسون ، الائي ڪيئن وڃي مُندن ۽ ھوائن ۾ پياسون!
ٺيڪ سوا چار ٿيا ته محمد خان حڪم ڪيو، ”اُٺ تيار ڪري وٺو! تياري ڪريو!‟ حڪم جي دير ھئي، ساڍي چئين لڳي تائين لَڏَ پٽجي وئي. ھن ڀيري اڳتي سفر لاءِ اُٺ تي چڙھڻ جي مھلت ئي نه ملي. اوچتو بي حساب نقاشيءَ جو سلسلو شروع ٿي ويو، ۽ انهن ۾ مختلف موضوعن جي ڀرمار ڪجھه ايئن ٿي، ڄڻ اوچتو وڏ ڦڙو وسي پيو ھجي! مون کي ته اعتبار ئي نه ٿي آيو ته ايڏي وڏي تعداد ۾ پٿري نقاشي دريافت ٿي رھي آھي. مون پاڻ کي ھٿ ۾ چَڪ پائي ڏٺو ۽ يقين ڪيم ته ھي ڪو اھڙو خواب نه آھي، جيئن ٻار خوابن ۾ پئسن جي برسات ڏسندا آھن. ھيءَ حقيقت ھئي، ھڪ بيحد اُتساھيندڙ ۽ پُرجوش حقيقت!
محمد خان ۽ ٻيا ھمراھه پھرين تڪڙا تڪڙا ۽ پوءِ ھوريان ھوريان اڳتي نڪري ويا. سندن ارادو ھو ته اڄوڪي تاريخ ۾ نئه شانهر مان نڪري وڃجي. پر اسان کي تصويرون ڇِڪيندي ڇِڪيندي ’ڪُونڊو‛ ماڳ تائين پھچڻ کان اڳ سج لھي ويو. اھي تصويرون اسان ڪافي تيزيءَ سان ڇڪيون پر حقيقت اھا آھي ته انهن جي موضوعن تي تفصيلي نظر وجھڻ جو موقعو ڪونه مليو.
ھڪ تصوير ۾ ھڪ گڏھه يا گھوڙي تي سوار ھڪ شخص ڄڻڪ واڳ جھلي بيٺو آھي. ھمراھه جي ھٿ ۾ غالباً جامڪي (مُنهن ڀرڻي ڍاڍري بندوق) آھي ۽ ساڳئي ڪينواس تي اھڙو ئي ھڪ بندوق بردار شخص ھڪ ڪُتي نما چِيٽي شينهن (dog-like leopard) جي آڏو بيٺو آھي. ساڳئي ڪينواس تي ھڪ گھوڙي سوار جي آڏو ٻيو ’ڪُتي نما چِيٽو شينهن‘ بيٺو آھي. ان ڪينواس تي ٻيا به پر الڳ الڳ موضوعن ۽ قصن سان چِٽ آھن. ھڪ چِٽ ۾ ھڪ اڪيلي عورت پنهنجا ٻئي ھٿ مٿي آسمان ڏانهن کڻي بيٺي آھي. ڪي سَرھه ۽ ھڪ اُٺ الڳ الڳ چِٽيل آھن. ھڪ ڪھاڻيءَ ۾ ھڪ عورت ۽ مرد ھٿ ھٿ ۾ ڏيئي رقص ڪري رھيا آھن. ان تصوير ۾ عورت ساڄي پاسي ۽ مرد کاٻي پاسي آھي.
’ڪارن روھن‛ ۾ ئي ھڪ ديوار تي ھڪ قداور ٻوُٽو ٺاھيو ويو آھي، جيڪو ٻه جانور چري رھيا آھن. گاھه خور جانورن جا سـڱ نه ٺاھيا ويا آھن البت بنا ٿُوھي واري ھڪ جانور جي ڳچي سنهي ۽ ڊگھي آھي.
اُتي ئي ھڪ قطار ۾ ٽي انسان ھٿ ھٿن ۾ ڏيئي يا ھڪ ٻئي جي ڪُلھن تي ٻانهون رکي رقص ڪندا نظر ٿا اچن. نقاشيءَ جو نمونو ساڳيو، پٿرن سان ٺُونگي ٺاھڻ pecking وارو آھي. ھي شڪلون به ڪاٺيءَ نما آھن. ڪاريگر جي ھٿ ۾ صفائي نه آھي پر ٽي شخص رقص ۾ پڌرا آھن. سندن جسمن جي حرڪت محسوس ڪري سگھجي ٿي. ڪردارن ۾ هڪ عورت آهي، ۽ ٻه مرد ٿا لڳن. ايئن ٿو لڳي ڄڻ ڪنهن جشن ۾ هجن!
هن قسم جون تصويرون عام طور گروهه جي صورت ۾ هونديون آهن، مثال طور هتي قطار ۾ ڏيکاريل کوڙ ماڻهن جي قطار کيرٿر (سميت سڄي اپکنڊ مان ڪٿي) جي نه آهي.

ھڪ ديوار تي اُڪريل ٻن تصويرن جا چِٽ ته واضح ھئا، پر اھو سمجھڻ ڏکيو ھو ته قديم آرٽسٽ ڇا ٺاھڻ جي ڪوشش ڪري رھيو ھو يا ھن ڇا ٺاھيو آھي، ھي تصويرون ايئن ھيون ڄڻ ڪو ماڻھو آسمان مان مٿي ڀر ڪرندو ھجي. مٿي ڀر ڪرندڙ ھڪ ھمراھه جي ڀر ۾ ھڪ سَرھه جو ڊٺل ڊٺل خاڪو محسوس ڪري سگھجي ٿو. ڇا شڪار دوران ايئن به ٿيندو آھي ته ڪو سرھه شِڪاريءَ سان وڙھي پوي ۽ ماڻھوءَ کي جبل تان ٿيڙي وجھي؟ اھا ڳالھه امڪان کان ٻاھر ته نه آھي. جيڪڏھن ٿير سگھارو ۽ شڪاري بي ھٿيار ۽ ڪمزور آھي ته سرھه کي اڪيلي ماڻھوءَ سان وڙھڻ کان ڪير جھليندو؟ ممڪن آھي ته فنڪار اھڙو ئي ڪو حادثو نقش ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ھجي!
’ڪارن روھن‛ تي اُٺ به چِٽيل آھي. عام طور تي سڀني جانورن جو ھيٺيون ڌڙ ساڳئي اصول موجب آھي، يعني ھڪ افقي ليڪ جي ٻنهي ڇيڙن تي ھيٺئين پاسي ٻه ٻه عمودي ليڪون! البت مٿيون ڌڙ جانور جي اصليت کي واضح ڪري ٿو. سرھه ٺاھڻ لاءِ افقي لِيڪ جي مٿان ٻه وڏيون ونگدار لِيڪون، اُٺ ٺاھڻ لاءِ پُٺيءَ تي ٿوھو، ۽ ٻين جانورن لاءِ ڳچي ننڍي يا وڏي، پُڇ جو نمونو، سڱ موجود يا غير موجود! ڪن ڪن جانورن جي عادتن يا خصلتن کي به نظر ۾ رکيو ويو آھي، جيئن گاھه خور جانورن کي گاھه خوري ڪندي ڏيکاريو ويو آھي، يا سرھه جو شڪاريءَ سان ڪامياب مقابلو يا جانورن جو پنهنجي ٻَٺ يا ٻَچي سان ھُئڻ.
شڪار جي منظرن ۾ وري ٿيرن (نَر سرھن) جو نَر عضوو ڄاڻي واڻي واضح ڪيو ويو آھي. ٻچن سان گڏ ھلندڙ چِٽن ۾ جنهن سرھه جو نر عضوو واضح نه ڪيو ويو ھو، مقامي ماڻھن ان کي ٻڪري يعني مادي سرھه ٿي قرار ڏنو. جنسي عضوي جي اھڙي وضاحت