ڪلري گبر بند

ان صورت ۾ جڏهن ڏاند جي ڪنهن به چٽ آڏو شِـوَ جي ڪا به علامت (شِو لنگم وغيره) به چٽيل ڪونه آهي. چِٽي ماڳ تي مختلف جاين تي ڏاند گهٽ ۾ گهٽ اَٺ ڀيرا چٽيل آهي.





جنڙو


هن هنڌ اسٽوپا ۽ عظيم ڏاند جي پيرن وٽ هڪ انساني شڪل جنڙي جهڙي آهي. جيڪا ڀيمبيٽڪا تان مليل هڪ چٽ سان حيرت جي حد تائين مشابهه آهي.








صليب نما آرائشي نشان


هن کان اڳ ڪن جاين تي نظر آيل هن صليبي نشان کي آئون انڪري نظرانداز ڪندو ٿي آيس، جو اهو ڏسڻ ۾ واضح ڪونه هو ۽ نه وري ان نقش جي ڪنهن ٻئي چِٽ سان نسبت محسوس پئي ٿئي. بس! اها ڪا واندڪائيءَ جي وندر سمجهه ۾ پئي آئي. پر هتي چِٽيءَ وٽ صليب نما هي نشان ٻه ٽي ڀيرا مختلف انداز ۾ اُڪريل آهي. ان نشان بابت آئون ڪا به راءِ قائم ڪري نه سگهيس. البت آئون ان سوچ تي هلي پيو هئس ته شايد اهو نشان به گپتا دور يا ٻـُڌيه راڄ سان ڪا نسبت رکندو هجي! يا وري روايتي سواستيڪا نشان جي ڪا ٻي صورت هجي.





ڦـيـٿـو


چِٽي ماڳ تي گهٽ ۾ گهٽ ٻن هنڌن تي ڦيٿن جا نامڪمل چٽ آهن. ڦيٿو ٻـُڌ مت ۾ ٻڌ جي اٺن اصولن جي علامت آهي.





وِهارن جي نقاشي


ڪي چٽ ڪجهه ان ريت آهن جو انهن تي ڪنهن اڏاوت يا عمارت جي نقشي جو گمان ٿئي ٿو. هڪ هنڌ هڪ وڏي چوڪنڊي کي ننڍن چوڪنڊن ۽ ٽڪنڊن خانن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ وڏي چوڪنڊي جي ٻاهرين لِيڪن سان پڻ ننڍا وڏا خانا جوڙيا ويا آهن. هڪ ٻئي چِٽ ۾ ٽي وڏا چوڪنڊا پاڻ ۾ جوڙي انهن مان هر هڪ کي گهٽ وڌ چوڪور ۽ ٽڪنڊن خانن ۾ ورهايو ويو آهي ۽ انهن کي پڻ ٻاهران ٻيا خانا ۽ ڪوٺڙيون ڏنيون ويون آهن. اهو ڄڻ ته ڪو قلعو آهي، جنهن جي دروازي تي ٻه ماڻهو تلوار بازي ڪري رهيا آهن. ممڪن آهي ته اهو منظر اِهو ڏيکارڻ لاءِ چٽيو ويو هجي ته وِهارن يا ٻڌڪن مرڪزن جي حفاظت ڪئي پئي وڃي. ڪن ڇِپن تي ماڻهن هٿن جا نشان چٽيا آهن ته ڪن هنڌن تي جُتين جا ترا اُڪيريا ويا آهن.





ڪي ٻيا جانور


چِٽيءَ جي مکيه ٻـُڌڪي ڪينواس کان پاسيرن هنڌن تي سرهه بار بار چِٽيل آهي. اهو ڪنهن هڪ فنڪار جو ڪم نه آهي، اهي مختلف ماڻهن جا ڪم آهن. هڪ چٽ ۾ هڪ ڪتو سرهه جو شڪار ڪري رهيو آهي. ٻن يا ٽن چٽن ۾ هڪ شڪاري هڪ سرهه آڏو بندوق تاڻي بيٺو آهي.


هن ماڳ جي هڪ اهم ڳالهه اها به آهي ته زيني ڍوري جي ٻنهي ڪنڌين تي هڪ هڪ پراڻي آباديءَ جا نشان موجودآهن.


اسان رستماڻين کان موڪلائي منجهند جو ساڍي ٻارهين ڌاري وري اچي نَـوَ جهڏڙي ماڳ تي ڊاٻو ڪيو. هتي جمن پنهنجي ’بجليءَ‘ سميت موجود هو، باقي سڀ ساٿي به پهچي چڪا هئا. زيني ڍوري جي ڪنڌيءَ سان نرم واري ۽ ٽارن جي ڇانوَ وڏي نعمت هئي. علي شير ۽ حسن مينگل شاهي طعامن جي تياريءَ ۾ مصروف هئا.


جلد ئي پٽاٽن جي ڀاڄي، چانور ۽ ڪُرو تيار ٿي ويو (ڪُري کي ڪوڪو يا ڪرنو به چون، مانيءَ جو اهو قسم باهه ۾ گرم ڪيل پٿر کي اٽو ويڙهي ٽانڊن جي سيڪ


تي پچائبو آهي). ماني کائڻ لاءِ ٿالهيون ڪونه هيون. ڪپڙي تي ڪُري جا ٽڪر رکيا ويا، پٽاٽا ديگڙيءَ ۾ ، ۽ هڪ وڏو چِپٿرو پٿر ڌوئي ان تي چانور وڌايا ويا.”واهَ مزو اچي ويو! هيءَ ورڪنگ لنچ هميشهه ياد رهندي!“


هاڻي قافلو وري ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو. پنڌ موٽندڙ رونگاڻ ۽ بودي ڏانهن روانا ٿيا. اسان نئين ماڳ لاءِ ٻيو پاسو ورتو.





ڪلري پاڇل ڪينواس1


زيني ڍورو ٽپي هاڻي اسان ڏکڻ پاسي وڌڻ لڳاسين. هي ساڳيو ڪلريءَ وارو پر ڪلري گبربند کان هيٺيون پاسو هو. جلد ئي عرس لغاريءَ هڪ ٽاڪرو ديوار جي آڏو بيهڻ جو اشارو ڪيو. قافلو ديوار ۾ چتائي نهارڻ لڳو. قديم زماني جو هڪ ٻيو عاليشان ڪينواس اسان جي سامهون هو. هي ڪنهن سينيما اسڪوپ پردي جيڏو پٿريلو ڪينواس هو، جنهن تي مختلف فنڪارن مختلف وقتن ۾ پنهنجي پنهنجي فن جو مظاهرو پئي ڪيو آهي. ڏکڻ ڏانهن منهن ڪري بيٺل هن ڪاراٺيل ڪينواس تي بي حساب چِٽ اڪريل آهن پر بدقسمتيءَ سان ڪجهه ان ريت جو ڪي قديم چٽ پوءِ واري چٽساليءَ سبب اڻ چٽا ٿي پيا آهن. ڪافي چٽ انساني پهچ کان مٿي آهن . يقيناََ اهي خاص بندوبست سان چٽيا ويا هئا ۽ محض واندڪائيءَ جي وندر ڪونه هئا





چٽن جو تفصيلي جائزو وٺڻ کان اڳ مون ڊگهائي ۽ ويڪرائي ڦاڪ ننوٽ ڪئي: 67° 14´ 94˝ E 26° 39´ 64˝ N, . هتي به ٿوهي دار وڏن سڱن وارو ڍڳو بار بار چٽيو ويو آهي. اهو فنڪار جنهن سَدو ڊهه ۽ چٽيءَ تي ڍڳو چٽيو، هن ڪينواس تي به پنهنجي فن جو مظاهرو ڪري ويو آهي. ٻيا به کوڙ سارا ٻيا فنڪار ميدان ۾ لٿل نظر اچن ٿا.


هتي سڀ کان وڌيڪ ڍڳو چٽيل آهي، جنهن جو تعداد ڪنهن به صورت ۾ ڏيڍ ٻه درجن کان گهٽ نه آهي. ان کان پوءِ سرهه ۽ شينهن جا چٽ وڌيڪ آهن. گهوڙيسوان جا به چڱا خاصا چٽ آهن. هڪ تصوير ۾ هڪ سواستيڪا جي ڀر ۾ هڪ پيادل سورمو تلوار سان شينهن جي مقابل آهي.... ۽ هتي اهو صليب نما آرائشي نشان به ٻه ٽي ڀيرا چٽيل آهي جيڪو چٽيءَ وٽ اُڪريل آهي. هتي ڪي اهڙا خوبصورت چورس نشان به آهن جن تي اسٽوپا هجڻ جو گمان ٿئي ٿو. پر اهي بلڪل واضح نه آهن. ٿلهي ليکي هي ڪينواس به سَدو ڊهه ۽ چِٽيءَ جو تسلسل لڳي ٿو.








ڪلري پاڇل ڪينواس 2:


ڪينواس 1 کان مشڪل سان 100 ميٽرن جي فاصلي تي اولهه طرف چٽساليءَ جو هڪ ٻيو گروپ منتظر هو. سڀ کان پهرين اسان جي نظر شينهن جي هڪ چِٽ تي پئي جيڪو هڪ ننڍي ڪينواس تي پري کان نظر ٿي آيو. هيءَ ڪافي پراڻي اُڪر ٿي لڳي ۽ فنڪار به ڪافي ڀلوڙ هو. هن کي پنهنجي هٿ تي پورو پورو ضابطو هو. شينهن کان ڪجهه هيٺ نسبتاََ ننڍو سرهه ۽ ويجهو ئي هڪ ٻڪري (سرهه جي مادي) ڪنهن ٻئي فنڪار جا تراشيل هئا. شينهن ۽ سرهه جي اڪر ۾ استعمال ٿيل اوزار مختلف هئا. شينهن پٿر جي تيز ڇيڻيءَ سان اڪيريو ويو هو ۽ سرهه ٻڪري وغيره ۾ نوڪدار لوهي اوزار استعمال ٿيل لڳي ٿو.


ساڳئي ڪينواس جي ڀر ۾ هڪ ڀيرو وري صليب نما آرائشي نشان اڪريل هو. هن نشان جي مختلف جاين تي وري وري اُڪر ان جي خاص اهميت ڏانهن اشارو ڪري ٿي. هي روايتي سواستيڪا نه آهي ۽ نه وري هن علائقي ۾ يورپي صليب جي ڪا گنجائش ٿي سگهي ٿي. ممڪن آهي ته هي نشان سواستيڪا جي ئي ڪا ٻي شڪل هجي يا وري ڪنهن راڄ گهراڻي جو نسبي (heraldry) نشان هجي . هتي اهو نشان گهٽ ۾ گهٽ ٻه ڀيرا چٽيل آهي. هڪ هنڌ ان چِٽ جي ڊزائين ۾ ٿورڙو اضافو به ٿيل آهي. هڪ هنڌ ڪجهه مختلف نشان به آهن.








اسٽوپا


هتي فنڪار بنا ڪنهن مناسب رٿابنديءَ جي، زمين تي پکڙيل ڇِپن ۽ ٽاڪرو ديوارن تي، هر هنڌ چِٽيندا هليا ويا آهن، ڄڻ ته ڪو مقابلو هجي! يا وري هيءَ به ڪا برڪت ڀري جاءِ هئي، جتي چِٽ چٽڻ سان ڪائنات جي خالق (فنڪارن جي خيال مطابق) مٿن رحمتو نازل ٿي ڪيون ۽ مُڪتيءَ جا در ٿي کليا. هڪ هنڌ ٽي سادڙا اسٽوپا چٽيل آهن.





ساڳيو فنڪار


سدو ڊهه تي ڍڳو چٽيندڙ فنڪ