ڪلري گبر بند

ار هتي به پنهنجا نشان ڇڏي ويو آهي. هن وٽ ڏاند چِٽڻ جو پنهنجو خاص انداز آهي. ان جي چٽيل ڏاند جو ٿوهو چورس يا مستطيل آهي. ڳچي ۽ منڍي به مستطيل نموني جي اٿس. ٿوهي سان سينه بند ڪشيل اٿس ۽ ڏاند جون اڳيون پويون ٽنگون پاڻ ۾ جدا جدا کرن تائين ڳنڍي ٿي ڇڏيائين. ڏاند جا سڱ وڏا آهن ۽ ڪنهن به ڏاند جي اک گهڙيل نه آهي.





هڪ ڇپ تي ساڳئي فنڪار هڪٻئي مٿان ٽي ڍڳا تراشيا آهن. ان ريت هن ماڳ تي اٺ ڏهه ڍڳا ساڳئي فنڪار جا چٽيل آهن. ڪن هنڌن تي ٻين فنڪارن به ان جو ناڪام نقل ڪيو آهي. هتي مختلف جاين تي ايترا ڍڳا چٽيل آهن ڄڻ هڪ وڏو ڌڻ هجي جيڪو هن ڇَپَر تي هِتي هُتي ٽڙيل پکڙيل آهي. اهي گهٽ ۾ گهٽ ٻه اڍائي درجن ڍڳا آهن.


هي ڪينواس يا قديم آرٽ گئلري به ڪينواس 1 ۽ چٽيءَ جو تسلسل آهي.


”هاڻي کؤٿي کان ٽپي سڌو ڪاري ڪوٽ هلبو!“ عرس سڄي ٽيم کي واپسيءَ جو اشارو ڪيو. سندس مطلب هو ته ڪم مڪمل ٿي چڪو آهي ۽ واپسي ٿيڻ گهرجي ته جيئن سج لٿي کان اڳ واهي پانڌي پهچي سگهجي.


”باقي چچڙ ڍورو؟“ مون کيس ياد ڏياريو.


”بس، سڀ اهو ئي هو!“ حاجي عرس ايترو چئي ٻئي پاسي مڙي ويو. آئون ڳالهه سمجهي ويس. چچڙ ماڳ ڪجهه پرڀرو هوندو ۽ حاجيءَ تي اڄوڪي تاريخ ۾ معاملو کُٽائڻ جو زور هو.


کؤٿي وٽ واهيءَ جو وهڪرو ڇاڙهن ۾، پر موچارو هو. اسان ته بوٽ لاهي گوڏن ٻوڙ پاڻيءَ مان سنڀالي سنڀالي نڪري آياسون پر موٽر سائيڪلون ڦاسي پيون. انهن کي جيئن تيئن ڪري ڇڪي ڪڍيائون. اڌ مُنو ڪلاڪ لڳي ويو. چڱي تڪليف اچي وئي پر سڀني جوانن ان ايڊونچر مان ڪافي لطف ورتو. جلد ئي واپسيءَ جو سفر شروع ٿي ويو.


ميان جي ڪوٽ وٽ چانهه چُڪو پي نوان سنوان ٿي وري اڳتي وڌيا. هي نئون رستو هو، جيڪو ڪنهن تيل ڪمپنيءَ واهي پانڌي ۽ بودي جي وچ مان ڪنهن هنڌان ڪڍيو هو. هنن کي کيرٿر تائين اڳتي وڃڻو هو. رستو في الحال ڪچو هو. بلڊوزر بليڊ هڻندو، ڪاري ڪوٽ کان اولهه طرف اڳتي نڪري ويو هو. اسان ڏکڻ اوڀر واري واٽ ورتي. ڪلاڪ ڏيڍ اندر اسان واهي پانڌيءَ ۾ اڪبر لاشاريءَ جي اوطاق ۾ ويٺا هئاسون.


”اڄ سڄو ڏينهن وڏو شڪار هو!“ مون سڄي سنگت جا ٿورا مڃيا.


”وري ٻئي ڀيري! هاڻي ته اسان به سمجهي ويا آهيون ته اهڙا چٽ ڪٿي ملي سگهن ٿا ... اسان ته هن جهان ۾ پيا هلون ، ڪٿي نظر آيا ته توهان کي اطلاع ڪنداسون. هليا اچجو!“ ڊاڪٽر زبير ۽ اڪبر لاشاريءَ چيو. هنن ٺيڪ ٿي چيو. هو سچ پچ پٿرن تي نقش ڳولڻ ۾ ڀڙ ٿي ويا هئا.


”اڃا هڪ ماڳ رهجي ٿو، گورک واري رستي تي نئه تَڪيءَ ۾ ڊڀاڻيءَ جي مٿان اتر پاسي ۽ مماڻيءَ کان ڏکڻ طرف وچ جبل تي ڪي وڏا پٿر اُڀا کتل آهن. حاجي عرس ٻڌايو آهي ته اهي پٿر چورس يا مستطيل ۾ کتل آهن، ۽ ماڻهن جا کوڙيل لڳن ٿا، قدرتي بيٺل نه آهن! “ مون چيو.


اها جاءِ ته سولي آهي. توهان رات هتي ترسو، صبح جو سوير جيپ ۾ ڊڀانيءَ وٽان هڪ ڪلاڪ ۾ ٿي موٽي به ايندا، پوءِ ڀلي توهان دادو يا ڪراچيءَ لاءِ روانا ٿي وڃجو!“ اڪبر صلاح ڏني.


مون وٽ وقت هو. آئون اها رات به استاد بخاري لائبرريءَ ۾ ترسي پيس.





19 فيبروري، 2007


صبح جو نائين لڳي جيپ پهچي وئي . عباس جنگواڻي ساٿ نڀائيندو ٿي آيو. حاجي عرس کي مسجد مان کنيوسون، ”ڊڀاڻي مماڻيءَ وارا پٿر ڏسنداسين!“


”هلو!“ عرس انڪار ڪري نه سگهيو.


ڪلاڪ کان پوءِ اسان ڏس واري ماڳ تي پٿر ڳولي رهيا هئاسون. عرس وڏي ڪوشش ڪئي پر ماڳ هٿ نه آيس.


”جڏهن مون اهي پٿر ڏٺا هئا، تڏهن فلاڻو مون سان گڏ هو، وري ان کان پڇان ... ڏس پڪو ڪري ٻڌائيندس، پوءِ هليا اچجو!“ عرس ڪنهن جهوني جوڙيوال جو نالو کنيو.


”ٺيڪ!“


مون واهيءَ ۾ باقي سنگت ۽ عرس کان موڪلايو. ڪنهن ٿي ڄاتو ته عرس سان هيءَ منهنجي آخري ملاقات هئي. عرس جلد ئي اپريل جي مهيني ۾ گذاري ويو.


.


ڪلري کُنڊ : 32΄65˝97˚ E, 29΄48˝747˚ N


هيءُ ماڳ ڪلري پاڇل کان اوڀر پاسي آهي. ’کُنڊ‘ معنيٰ پوکيءَ لائق جاءِ: جيئن نئه گاج ۾ کُنڊون آهن، مثال: ڇُٽي جي کنڊ، روهيل جي کُنڊ وغيره هتي، هِتي به وزير عليءَ جو گهر آهي. برسات تي زمين جو ڪو ٽڪرو آباد ڪري ٿو، هڪ ڪوٺڙي به ٺهيل اٿس. اوڀر طرف وارين ريتلين ڳاڙهين ٽڪرين تي ڇپون پنهنجي جاءِ تي صدين کان اڀيون آهن پر اهي سج جي سخت تپش سبب ٻين ٽڪرين وانگر ڪاراٺجي ويون آهن. انهن بيٺل ڇپن جي وچ مان هڪ ڇپ کسڪي ڊهي پئي آهي، جنهن سبب پٿر جو اندريون ڳاڙهسرو ٽامڻي رنگ پٿر جي اصلي رنگ کي ظاهر ڪري ٿو. ان ڊٺل ڇپ جي ڀرپاسي ۾ ڪي چِٽ آهن.هي تصويرون به ان ئي آرٽسٽ جون ٺاهيل آهن جنهن ڪلري پاڇل تي وڏي چٽسالي ڪئي آهي. هتي خاص چٽسالي وڏي ڪونهٽ ۽ وڏن سڱن واري ڏاند جي آهي. جيڪو گهٽ ۾ گهٽ پنج ڀيرا چٽيو ويو آهي. هڪ وڏي ڏاند تي ڪجهه اضافي آرائش به ڪئي وئي آهي.


ساڳئي ڪينواس تي وچ وچ ۾ گهوڙيسوار به بار بار چٽيو ويو آهي .ان کان اڳتي اتر پاسي ڀِت تي هڪ سرهه ۽ ان جي ڀرسان گهڻن سڱن وارو ڦاڙهو اڪر ڪيو ويو آهي اهي تصويرون هڪ ئي آرٽسٽ جون ٺاهيل آهن ۽ گهري ليڪ تي مشتمل آهن.انهن کان ٿورو پاسيرو ڪي ٻيا سرهه به اڪريل آهن. هڪ منظر ۾ ٻه نَرَ طاقت آزمائي ڪري رهيا آهن


هڪ هنڌ آئوٽ لائين ۾ منڌيئڙي جا نشان آهن. پاسيرا منڌيئڙا نئه کاشاڻي ۽ ٻين ڍورن ۾ به ملن ٿا پر هتي ساڳيو نشان آئوٽ لائين ۾ ٺاهيل آهي.


هڪ هنڌ ڪنهن اناڙي آرٽسٽ هاٿي ٺاهڻ جي ڪوشش ڪئي آهي پر بلڪل ناڪام ويو آهي. جنهن ڪري اهو هاٿيءَ بدران ڪا ٻي عجيب مخلوق ٿي پيو آهي. مٿو ٿلهو، نِيش، سونڍ، ننڍو پڇ ۽ داڦوڙا گول پير سڀ ٺاهيا اٿس پر هر عضوو تناسب کان گهٽ وڌ آهي. نئه نريءَ ۾ هاٿيءَ جو چٽ به ٻڌڪي علامت آهي. ۽ هتي هيءَ علامت پهريون ڀيرو لڌي وئي. (هاڻي معلوم ٿيو آهي ته چٽيءَ جي ويجهو ٿورڙو اڳتي اتر طرف ويندڙ واٽ تي ڪجهه جُهڏا آهن جتي پڻ هاٿي اڪريل آهن)


هن تصوير ۾ جسم آئوٽ لائين ۾، ۽ ٽنگون، سونڍ وغيره يڪ ليڪي آهن. هاٿيءَ جي ڀرسان هڪ گول دائري ۾ گل ٺهيل آهي.، جيڪڏهن هنن اڪرن کي هاٿي ۽ ڪنول سمجهجي ته پوءِ انهن کي ٻڌمت سان جوڙي سگهجي ٿو.


هاڻي اسانجي سامهون ساڳيو ’اوڪڙو‘ ماڻهو موجود هو جيڪو اسان نئه شانهر کان کاشاڻيءَ تائين هنڌ هنڌ ڏسندا آيا آهيون.


ڪلري کنڊ واريون تصويرون ڏسي اسان اوڀر طرف کؤٿي ڪنڀ ڏانهن وڌياسين ته چند سؤ وِکن تي هڪ ننڍي تلار مٿان نئين دور سان تعلق رکندڙ چٽ نظر آيا. هڪ خوبصورت ۽ گنبذ واري مسجد ۽ ان جي ڀرسان ان مسجد جو نقل ڪڍيو ويو هو جيڪو ايترو سهڻو نه هو. اهو نقل تاريخ 1981 - 7 - 17 تي قمرالدين ڪڍيو هو. اصل چٽ ان کان ڪجهه سال اڳ جو نڪتل هوندو. ساڳي ڇپ تي ٻروچڪيون جُتيون ۽ ٻيا نشان وڏي فياضيءَ سان ڪڍيل هئا. اهي چٽ سڄي کيرٿر ۾ هنڌ هنڌ ملن ٿا.


انهن ئي چٽن جي ڀرسان بن�