ڪلور ڪوٽ

ڪلُور ڪوٽ

ٽيم جي اڳواڻ فيصلو ڏنو ته ٻيڙين جي پنچر ٿيڻ کانپوءِ ٻيڙين تان وزن گهٽايو وڃي. اڄوڪو پنڌ به وڏو آهي، تنهن ڪري ٻيڙين کي هلڪو رکيو وڃي. انور درياهه تي رهندو ۽ مان خشڪيءَ وارا پٽ ڏسندو ويندس. واٽ تي پِيپلان ۽ ڪلور ڪوٽ ايندا. ڪلور ڪوٽ وٽ ٻيڙين کي پئٽرول ڏيئي اڳتي روانو ڪبو شام تائين ديري اسماعيل خان جي پتڻ تي گڏباسون. ان ڳالهه جو به امڪان آهي ته متان ٻيڙين کي رستي ۾ سج لهي وڃي، ان ڪري هڪ تنبو ۽ ڪجهه سليپنگ بيگس به ٻيڙين تي رکيا ويا آهن. ٻيڙيون 10 لڳي ڌاري روانيون ٿيون. اسان سنڌوءَ جي کاٻي ڪپ تي خشڪيءَ جو سفر شروع ڪيو. ڪلور ڪوٽ پهچڻ ۾ اسان کي سوا ڪلاڪ به نه لڳو. هيءُ شهر ٿل ڪئنال ۽ سنڌوءَ جي وچ تي آهي. اسان کي واٽ ۾ ڀِٽون ان ڪري نظر نه آيون جو هيءُ هڪ لحاظ کان ڪچي وارو علائقو هو، جنهن ڪري لٽاشو ۽ سائو هو. درياهه جي کاٻي ڪنڌيءَ تي ڪلور ڪوٽ کان ڀَڪر ضلعو شروع ٿئي ٿو.
ڪلور ڪوٽ چڱو خاصو شهر آهي، ريلوي اسٽيشن هئڻ ڪري چڱي ترقي ڪئي اٿائين، سٺي بازار اٿس. ڪاسائيءَ جي دڪان تي ٻڪر جو گوشت 28 رپيا ڪلو وڪامجي رهيو آهي. اها حيرت جهڙي ڳالهه ان ڪري ٿي لڳي جو ڪراچيءَ جي بازار ۾ هن وقت ٻاڪري گوشت جي قيمت 45-50 رپيا هلي رهي آهي. ڪلور ڪوٽ ۾ جاين جو نمونو بالڪل اهڙو آهي، جيئن اتر سنڌ جي شهرن لاڙڪاڻي، شڪارپور، جيڪب آباد ۽ روهڙيءَ ۾ جاين جو آهي.
اسان لاءِ ڪلور ڪوٽ جو نالو هڪ ڳجهارت آهي. ڇا ڪلور جي معنيٰ اها آهي جيڪا اسان وٽ آهي؟ ٻن چئن ماڻهن کان سوال ڪيم پر ڪنهن به معنيٰ نه ٻڌائي، اتفاق هو يا شايد اڙدو ڳالهيندڙ ماڻهن جي اڪثريت هئي، هر ڪنهن چيو، ”خبر ناهيءَ ته ڪلور جي ڇا معنيٰ آهي!“ ڪنهن به ماڻهوءَ ”ڪوٽ“ جو ڏس پتو به نه ڏنو. اسان شهر ٽپي درياهه جي ڪنڌيءَ تي ٻيڙين جو انتظار شروع ڪيو. پنچر ٻيڙين جو حال احوال وٺڻ ضروري هو. درياهه جي ڪنڌيءَ تي وڏي کاڌ هئي. ڀر ۾ ئي سرون ٺاهڻ جو بٺو نظر آيو.
اجنبي ماڻهن کي درياهه جي ڪنڌيءَ تي ڏسي بٺي تي ڪم ڪندڙ هڪ همراهه ويجهو اچي کيڪاريو ”سلام عليڪم جي!“
”وعليڪم السلام!“
هيءُ بٺو هڪ ٺيڪيدار جو هو ۽ کيڪاريندڙ همراهه درياهه جي ڪلور جو شڪار هو.
”او!هوءَ وچ درياهه ۾ اڏاوت ڏسو ٿا، اهو هڪ بٺو هو“ مقامي ماڻهو درياهه جي پيٽ ۾ ڪنڌيءَ کان ٻه فرلانگ پري هڪ ڊٺل اڏاوت ڏانهن اشارو ڪري چيو. اڏاوت جي مٿان پاڻي سِير ٺاهي وهي رهيو هو.
”درياهه ڪڏهن پاتو؟“
”پنج ڇهه مهينا ٿيا هوندا جو اهو بٺو چالو هو.“
ڪلور ڪوٽ جي اتر اولهه ۾ ڪافي پنڌ تي درياهه جي هن ڀر، بلوٽ شريف جي مسجد ڏسجي ٿي. درياهه جي ٻئي ڪپ تي ان زمين تي ٽريڪٽر هر کيڙي رهيو آهي، جيڪا اڃا 5-6 مهينا اڳ درياهه ڇڏي آهي.
مقامي نوجوان جي پيدائش 1964ع جي آهي، گهر ۾ اڙدو ۽ پنجابي ڳالهائين ٿا. هونئن سندس پيءُ اوڀر پنجاب جي ضلعي ۽ تحصيل خانپور کان لڏي آيو هو. ان جهوني مڙس ٻه ڀيرا حج ڪيو آهي.
”اسان ڏسون پيا ته درياهه اڃا به پائي رهيو آهي، شهر کي اڃا به نقصان اچي سگهي ٿو، ڪا بچاءَ جي تدبير ڪئي اٿو؟“ اسان نوجوان کان شهر جي بندوبست بابت معلومات وٺڻ جي ڪوشش ڪئي.
”هائو! درياهه اڃا پائي پيو، هن ڪناري کان مٽي کڻي کڻي هن پاسي پيو اڇلائي، توهان ڏسو ته هوءَ ڀر هن ڪنڌيءَ کان مٿي آهي، درياهه ضرور نقصان ڪندو.“
نوجوان ٻڌايو ته هاڻوڪي پائيندڙ وٽان سندس پيدائش کان اڳ به ڪڏهن سنڌوءَ پنهنجو گس ٺاهيو هوندو، پر هاڻوڪيءَ ڪور جو ذميوار سنڌو نه هو. نوجوان ٻڌايو، ”هتي پهرين وڻ ۽ ٻيلا هئا، پوءِ آبادي ٿي. آباديءَ جي وڌڻ ڪري پهرين ڪجهه وڻ وڌيا ويا. پوءِ ماڻهن کي لالچ ٿي ته هوريان هوريان سڀ وڻ وڍي ڇڏيائون. ان کان پوءِ هتي بَٺو لڳو ته ٺيڪيدار، ڪنڌيءَ تان چيڪي مٽيءَ کڻڻ شروع ڪئي. جتان جتان مٽي کڄندي وئي، اتي پاڻي ورندو ويو ۽ پوءِ اتان اتان سنڌوءَ دڳ ٺاهڻ جي ڪوشش ڪئي. هتان 80-90 ٽرڪون روز مٽي کڻنديون هيون. ائين ٿيندي ٿيندي هڪ ڏينهن درياهه هيڏو سارو هنڌ پائي ويو.“
”تحصيل ڪلور ڪوٽ تي هيءَ آفت درياهه نه آندي آهي، اسان پاڻ آفت کي دعوت ڏني آهي، هن صورتحال جو ذميوار ٺيڪيدار آهي جنهن مٽي کڻڻ مهل هن صورتحال جو اندازو نه لڳايو.“ نوجوان جذباتي ٿي چيو.
هن وقت درياهه جي سطح کان ڪلور ڪوٽ جي اوچائي اٽڪل 20-فٽ آهي. نوجوان ٻڌايو ته هاڻوڪي وهڪري ۾ ٻه فرلانگ اندر تائين زمين جي اوچائي ساڳي اها ئي هئي، جيڪا باقي ڪلور ڪوٽ جي آهي. اها سڄي مٽي درياهه نه ڪوري هئي پر گذريل 10 سالن ۾ ماڻهن کنئي هئي.
”پهرين ماڻهن مٽي کنئي، پوءِ زمين هيٺاهين ٿيندي وئيته هيڏانهن پاڻي لڙي آيو ۽ درياهه پنهنجي پائيندڙ شروع ڪئي. پوءِ مٽي اڳتي هلي وئي ۽ درياهه واري کڻي کڻي هن ڪناري تي اڇلائڻ شروع ڪئي.“ ڪلور ڪوٽ جي نوجوان سنڌوءَ کي ڏوهه ڏيڻ بدران انهن لالچي طبقن کي شهر جو دشمن سڏيو، جن دولت ڪمائڻ جي لالچ ۾ ڪلور ڪوٽ سان ڪلور ڪيو آهي.
سنڌ ۾ ’ڪلور‘ جي معنيٰ آهي ’ظلم يا قهر‘. چوندا، ’وڏو ڪلور ٿي ويو ... ڪلور ٿي ويا“ هي اصطلاح ڪلهوڙن جي وقت کان مروج ٿيو آهي. شايد ڪلهوڙن جي پکڙجڻ ۽ سندن رياستي گرفت سبب ’ڪلهوڙا ٿيڻ‘ يا ’ڪلهور ٿيڻ‘ جو اصطلاح وجود ۾ آيو آهي. ڪلور ڪوٽ جي تاريخ ۽ معنيٰ ڪهڙي به هجي، حقيقت اها آهي ته هن شهر سان ماٺ ميٺ ۾ وڏو ڪلور ٿي ويو آهي.