ڪلھوڙا حاڪم (جنھن ترتيب سان حاڪم ٿيا)

ڪلھوڙا حاڪم (جنھن ترتيب سان حاڪم ٿيا)
1- ميان نصير محمد پُٽ ميان الياس : ميان شاهل کان پوءِ سندس ڀائٽيو ميان نصير اڳواڻ ٿيو ۽ 1657ع (1068هه) ۾ مرشدي مسند تي ويٺو. هي اهي ئي ڏينهن آهن جڏهن مرڪز ۾ اورنگزيب پنهنجي پيءُ شاهجهان کي تخت تان لاهي قيد خاني ۾ وجهي ڇڏيو هو ۽ ڀائرن سميت سمورن مخالفن خلاف گهرو لڙاين ۾ مصروف هو. شهزادو دارا شڪست کائيندو ملتان کان سنڌ طرف آيو، ڪڇ ويو، ڪڇ مان موٽ کائي وري به سنڌ آيو، (بکر واري قلعي ۾ رهيو) پوءِ بلوچستان ويندي گرفتار ٿي دهلي پهتو ۽ 30 اگسٽ 1659ع (21 ذوالحج 1069هه) تي شهيد ڪيو ويو.
تحفته الڪرام موجب ”هو مرشديءَ ۾ پنهنجن وڏن کان اڳتي نڪري ويو ۽ وقت جا ماڻهو ساڻس حسد ڪرڻ لڳا. هنن تڪرار ڪري بکر جي مغل حاڪمن کي ورغلايو، جنهنڪري هو لاچار ٿر هليو ويو. ٿورن ڏينهن کان پوءِ ... موٽي اچي پنهورن جي حد ۾ رهڻ لڳو. پنهورن جو سردار مير پنهوار، بکر جي حاڪم سان هم صلاح ٿي هڪ وڏو لشڪر وٺي آيو جنهن ۾ سِويءَ جو حاڪم مرزا خان پني پڻ هو. مرزا خان ميان صاحب کي صلح لاءِ گهرائي گرفتار ڪري پنهنجي چاچي محبت خان جي هٿان اورنگزيب عالمگير جي درٻار ڏانهن اُماڻي ڇڏيو (امڪاني سال: 1675ع ـ 1086هه) جتي هو ڪافي عرصو قيد خاني ۾ هو. ان دوران هيڏانهن هوڏانهن بچيل فقيرن تي ڪيئي دفعا حملا ڪيا ويا. ڪافي وقت کان پوءِ ميان نصير قيد مان آزاد ٿي پنهنجي جاءِ تي آيو.“ انهن سڀني تاريخي بيانن جو تمام احتياط سان ۽ معروضي تجزيو ڪرڻ جي ضرورت آهي.
امڪان آهي ته ميان نصير پنهنجي چاچي جي قتل کان پوءِ بکر جي حاڪمن ۽ ذاتي دشمنن کان خطري جي حالتن سبب پنهنجن سڄڻن جي صلاح سان ڪجهه وقت علائقي مان ٻاهر نڪري ويو هوندو جيسين تمام متعصب ۽ قاتلاڻيون حالتون ڪجهه معمول تي اچن. هو ُ ٿر ۾ ڪيترو عرصو رهيو؟ ان بابت ڪابه وضاحت نه آهي، ممڪن آهي ته هو ڪجهه مهينا اتي رهيو هجي، ۽ پوءِ ٻيهر جڏهن چانڊڪا موٽي آيو ته سڀني زميندارن وانگر وري زمينون وڌائڻ لڳو. هن ڀيري هن کي زمينداري ۽ مريد وڌائڻ لاءِ چڱو خاصو وقت ملي ويو پر نيٺ اهو به وقت آيو جڏهن ٻئي طاقتور قبيلي يا جاگيردار مير پنهوار جا مفاد شديد ٽڪراءَ ۾ آيا، ۽ ان جاگيردار جا مغلن سان مضبوط تعلقات هئا. ميان نصير ارڙهن سالن جي اڳواڻيءَ کان پوءِ گرفتار ٿي مغلن جي بندي خاني ۾ پهچي ويو. عام طور چيو ايئن ٿو وڃي ته هو جلدي آزاد ٿي آيو پر ڊاڪٽر لاکي جو اندازو آهي ته هو پنج سال شاهي قيدي رهيو هوندو. ڊاڪٽر صاحب ان راءِ جو آهي ته بادشاهه (اورنگزيب ملڪي حالتن کي نظر ۾ رکي) خود دکن روانگي کان اڳ سنڌ جي ڪلهوڙن ڏانهن به صلح جو هٿ وڌايو هوندو. ۽ ڪجهه شرط طئي ڪيا ويا. ميان نصير 1681ع (1092هه) ۾ سنڌ واپس پهتو هو.

هڪ مقبول روايت يا انومان هي به آهي ته ميان نصير کي بکر جي مغل نواب گرفتار ڪرائي شاهي قيديءَ جي حيثيت ۾ عالمگير جي درٻار ۾ موڪليو هو، پر ميان ان قيد مان فرار ٿي سنڌ پهتو . ان روايت موجب ان قيد مان فرار ٿيڻ ۾ ڪنهن مغل شهزادي ميان صاحب جي مدد ڪئي هئي. ميان نصير جڏهن آزاد ٿيو ته فقيرن کيس ”مظهر العجائب“جو لقب ڏنو. تاريخدان چون ٿا ته ميان نصير محمد پيراڻي جاگيرداريءَ تي ٻڌل هڪ قسم جي حڪومت قائم ڪئي هئي، جنهن ۾ مريدن تي ٻڌل تنظيمي سرشتي ۽ لشڪر کي منظم ڪيو ويو هو.
آزاديءَ کانپوءِ ميان نصير پنهجو مرڪز بکر پرڳڻي جي اولهه طرف بنهه آخري حدن ۾ ”ڳاڙهي“ چونڊيو، جيڪو علائقو کيرٿر جي پاڙ ۾ اهڙي جاءِ تي آهي جتي جابلو نئن جي پاڻي ۽ برساتن تي پوک ٿي سگهي ٿي، ۽ مال لاءِ چڱڙا چراگاهه هئا. هن موقعي تي ميان نصير پنهنجي اصلوڪي مرڪز هٽڙيءَ تي فوجي فقير کي ۽ ڪاڇي تي عنايت فقير کي مقرر ڪيو. فقيرن هاڻي شاديون ڪيون ۽ گهرن ٻارن وارا ٿيا. ميان نصير هي علائقو شايد ان ڪري به چونڊيو جو اهو انتظامي حدن کان ڪجهه پرڀرو ۽ غيرآباد ماحول ۾ هو. ميان صاحب ڪنهن سان ٽڪراءَ ۾ اچڻ نه چاهيندو هوندو، هن کي پنهنجي جماعت نئين سر منظم ڪرڻي هوندي جتي ڪنهن ٻئي جو مفاد گهٽ ٽڪرائجي. هي بهتر فيصلو هو. جيئن ته هي سيوهڻ سرڪار کي ويجهو علائقو هو انڪري اهو چوڻ مناسب نه ٿيندو ته ميان صاحب جي سرگرمين تي مغلن جي نظر نه رهي هوندي. جيتوڻيڪ ميان نصير هتي ڪجهه امن سان گذاريو ته به دهليءَ وارن سان هتي ڪجهه چڪريون ۽ نبيرا ٿيندا رهيا آهن، جن ۾ ميان صاحب سوڀارو ٿيندو رهيو. آخري ڀيرو ڳاڙهيءَ تي مغلن جو حملو ميان دين محمد جي حڪومت جي پڄاڻيءَ (1700ع) مهل ٿيو جڏهن هي تخت گاهه بنهه تاراج ڪيو ويو، بس هڪ مسجد سڳوري باقي ڇڏي وئي. ميان نصير يارهن سال ڳاڙهيءَ ۾ حڪومت ڪئي ۽ 1692ع (1103هه) ۾ وفات ڪري ويو. سندس مقبرو اتي ئي ڳاڙهيءَ ۾ آهي.

2- ميان دين محمد پُٽ ميان نصير محمد: ميان نصير کان پوءِ سندس وڏو پٽ ميان دين محمد 1692ع (1103هه) ۾ مسند تي ويٺو. هن ڳاڙهيءَ کي ئي تخت گاهه رکيو ۽ پيءُ جي نقش قدم تي هلندو رهيو. جلد ئي هن جا پاڙيسري جاگيردارن سان تضاد اڀريا، تحفته الڪرام ۾ لکيل آهي،”شهر فتحپور اصل ۾ مير پنهوار جو هو ۽ هاڻي ڪلهوڙن جي قبضي ۾ هو. مير پنهور اهو حاصل ڪرڻ لاءِ بادشاه وٽ دانهن کڻي ويو. ان کان پوءِ شاهي حڪم تي لشڪر موڪليا ويا، ٽڪراءَ ٿيا، پر ڪلهوڙا سوڀارا رهيا. نيٺ شهزادي معزالدين (جيڪو اورنگزيب کان پوءِ بادشاهه ٿيو) پاڻ لشڪر ڪشي ڪئي ۽ بکر پهتو. ميان دين محمد جو ننڍو ڀاءَ مير محمد ڪلهوڙو ٻن وڪيلن سان شهزادي معزالدين وٽ حاضر ٿيو، جڏهن صلح صفائي ٿي ته شهزادو واپس روانو ٿي ويو. پر پوءِ مقصودو فقير (شاهه بهاري جو وڏو ڀاءُ) وڏن سان صلاح ڪرڻ کان سواءِ مغلن جي لشڪر کي فقيرن جي ترارن جو مزو چکائڻ لاءِ پنهنجو لشڪر وٺي سندن پويان وڃي ماٿيلي ۽ اُچ کان نڪتو. شهزادي معزالدين اتان ئي موٽ کاڌي ۽ سيوهڻ کان ڳاڙهي تائين هر شئي مُٺ ۾ ڪري ڇڏيائين، انهن حالتن ۾ ميان دين محمد پهرين ڪجهه عرصو ته پاسيرو رهيو پوءِ صلح ڪري پيش پيو، قيد ٿيو ۽ پوءِ ملتان ۾ شهيد ڪيو ويو. ميان دين محمد کي ڳاڙهي ۾ دفن ڪيو ويو.
انهن حالتن ۾ ميان يار محمد ڪلهوڙي هٿيار ڦٽا ڪرڻ کان انڪار ڪيو. نتيجي ۾ نئن گاج جي ڪنڌيءَ تي جنگ ڪئي. ان جنگ ۾ ڪلهوڙن جا ناميارا فقير تاجو فقير ، جدو فقير، بختاور فقير اوٺوال ۽ مغلن جا سورما ڪجسنگ ڀٽي ۽ سورجمل اڌيپوري مارجي ويا، مغلن شڪست کاڌي ۽ ميان يار محمد ڪلهوڙو پنهنجي خاندان سميت کيرٿر ٽپي قلات هليو ويو. هي واقعا 1700ع (1111هه) ۾ پيش آيا. ٻن سالن کان پوءِ ٻيهر زيدي لڪ کان ٿيندو واپس آيو. ڪاڇي ۾ پنهنجيون زمينون فقيرن جي منظم طاقت سان واپس ورتائين.
ان ريت ميان دين محمد کان پوءِ ڪلهوڙن جا حڪمران هن ترتيب سان ويٺا:
3- ميان يار محمد پُٽ ميان نصير محمد جنهن پنهنجي گادي اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو