Bootstrap Example
ڪيل : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-18
داخلا نمبر 103
عنوان ڪيل
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2410
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

ڪيل جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

ڪيل - مان نڪتل ٻيون شاخون-

ڪيل


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0--1-گذريل صفحو

ڪيل (KEL)



وار اڻڀا، مٿي ۾ رت ڄَيون، سنهڙا سُڪا، رنگ سڙيل ڪارا، گهٽ خوراڪ سبب بيمارين ۾ ورتل، اڌ اگهاڙا ٻار، ڪپڙا ڦاٽل، اڻڌوتل جسم، ميرا گپ جهڙا، زندگيءَ جي هر سهوليت کان وانجهيل. هيءُ آهن ڪيل قبيلي جا ماڻهو.

ڪالاباغ کان چشمه بئراج ويندي، ٻيڙين کي اڃا گهڻو وقت نه ٿيو هو ته سنڌوءَ جي کاٻيءَ ڪنڌيءَ تي ميانوالي ضلعي جي حدن ۾ ٻه چار ڏتڙيل جهوپڙيون نظر آيون. ٻيڙيون ڪناري تي لڳائڻ جو فيصلو ڪيو ويو.

”هيءُ ڪيل ماڻهو آهن حرام حلال سڀ کايو وڃن!“ طوطي خان ابتدائي رپورٽ ڏني.

ڳوٺ ۾ ٻار ۽ عورتون هيون. مرداڻي پهر ايڪڙ ٻيڪڙ هئي. ٻيڙيون ڪناري تي لڳندي ڏسي، ڪيل قبيلي جا ٻار تجسس کان ڪناري ڏانهن ڊوڙيندا آيا ۽ ڏندن ۾ آڱريون وجهي بيهي رهيا. ڪنهن به ٻار جي بت تي پورا ڪپڙا نه هئا. ڪنهن جا پٺا اگهاڙا ته ڪنهن کي سٿڻ ڪونه هئي، هڪ اڌ ٻار ته الف ننگو هو. ٻارن جي پويان پڪي عمر وارو هڪ ڪيل پهتو، پٺا اگهاڙا ۽ گوڏ.

”هيءَ سرڪاري ٽيم آهي توهان کان حال احوال وٺندي، توهان جا ڏک سور معلوم ڪري رپورٽ ڏيندي، فوٽا به ڪڍندي. توهان جي موڪل هجي ته همراهه پنهنجو ڪم ڪن!“ طوطي خان ٽيم جي اڳواڻ ڪليم لاشاريءَ جي چوڻ تي ڪيل کان پڇيو. ڪيل ڪنڌ لوڏي هائوڪار ڪئي ۽ پنهنجي ڪم تي هليو ويو.

محمد علي قادري، اشتياق انصاري، ڪريم ميمڻ ۽ ٻين سڀني همراهن پنهنجيون ڪئمرائون ڪڍيون ۽ ننڍڙي وستيءَ تي حملو ڪري ڏنائون. عورتن مهڙ ۾ ٿورڙو برداشت ڪيو پر پوءِ چڙي پيون، چون.

”اتي رنَان دا ڦوٽو ڇڪيندا هِن ...“

ايڏو ته هُل ڪيائون جو اسان لاءِ ڪم ڪرڻ ڏکيو ٿي پيو. خبر ناهي ته ان هُل ۾ ڪيتريون گاريون هيون ۽ ڪيترو ٺلهو هُل! هروڀرو ائين به ڪونه هو ته سڄي ڳوٺ کي اعتراض هو يا ان احتجاج ۾ اڪثريت شامل هئي. ٽي چار عورتون هيون جن کي سخت اعتراض هو. نه رڳو رنن جا فوٽو ڇڪڻ تي، پر ان تي به اعتراض ٿي ڪيائون ته سندن جهوپڙن، ٿانون ٿپن، ڪپڙن لٽن هنڌ بسترن ۽ گڏهه جو به فوٽو ڇڪيو اٿائون. طوطي خان وڏا وس ڪيا، گهڻو ئي سمجهايائين چوي، ”اڙي مقدر ٿو ٺهيوَ ... بينظير ڀٽو ٽيم موڪلي آهي ته توهان کان تڪليفون پڇي اچن ته جيئن ترقياتي ڪم ٿين. هيءُ ماڻهو توهان جي ڀلي لاءِ آيا آهن ... اڙي مان توهان جو پنهنجو آهيان مون کي به ڪونه ٿا سڃاڻو؟ فلاڻو منهنجي چاچي جو پٽ ... فلاڻو مامي جو پٽ ...!“

پر نه مايون ماٺ ٿيون ۽ نه اسان پنهنجو ڪم ڇڏيو، ڪجهه عورتن پنهنجي ملڪيت ڏيکاري. ڀڳل ٽٽل سامان، سهڻو ڀرت ۽ ٿانءَ ٿپا. ملڪيت ڏيکاري پوءِ ٻارڙن لاءِ دوائون گهريائون، ڪن پئسا ڏوڪڙ گهريا. سندن ٻولي سمجهڻ اسان لاءِ ڪجهه ڏکيو هو. هيءُ ميانواليءَ جو خاص لهجو هو.

سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تي ويٺل هنن ماڻهن جي گدلائپ ۽ اڻڀا وار ڏسي حيرت لڳي سون. غربت پنهنجي جاءِ تي، درياهه ۾ ٽٻي هڻي پاڻ کي تازو رکڻ ته ڪا وڏي ڳالهه ڪونه هئي. سندن ظاهري حالت ڏسي ائين پئي لڳو ڄڻ کين مرشد جي منع ٿيل هجي ته زندگيءَ ۾ ڪڏهن به تڙ نه ڪجو ۽ نه هٿ منهن ڌوئجو. سچ پچ ته گهڻن ٻارن جي اکين ۾ پِچيون ڏسي انهن جي ويجهو وڃڻ تي دل نه چيو، نه ته اسان ٻارن سان ڪچهري ضرور ڪندا آهيون.

ڪيل (Kel)ماڻهن جي زندگي درياهه جي ڪناري ڪناري، ڪڏهن هِن ڀَر ته ڪڏهن هُن ڀر ته ڪڏهن ڪنهن ٻيٽ تي لڏپلاڻ ۾ گذري ٿي. هيءَ ماڻهو بنيادي طور تي ”شڪاري“ آهن جيڪي هاڻي مسلمان ٿي چڪا آهن. هو مسلمان ته برابر ٿي چڪا آهن، سندن نالا به مسلمانڪا آهن پر اڄ تائين کين ڪنهن به عبادت ڪندي نه ڏٺو آهي ۽ نه وري غير ڪيل (non-Kel)جا ماڻهو ڪيل (Kel)ماڻهن جي انهن رسمن ۾ شريڪ ٿين ٿا جن ۾ ڪي مذهبي گهرجون به هونديون آهن. طوطي خان جو چوڻ هو ته ڪيل (Kel)ماڻهو پنهنجون رسمون چپ چاپ ۽ لڪي ادا ڪندا آهن، تنهن ڪري هو چئي نٿي سگهيو ته ڪَيل ماڻهو پنهنجا مردا ڪٿي ۽ ڪيئن دفن ڪندا آهن.

ڪَيل ماڻهن جا جهوپڙا به اهڙا آهن جو جيڏيءَ مهل وڻي تڏهن ويڙهي سيڙهي گڏهن تي وجهي اڳتي نڪري وڃن. هيءُ ڪانن، تيلن ۽ ڪکن جون چکن وانگر ديوارون آهن، ائين ئي ڇت آهي. بس ٿوري کڏ کڻي چکون بيهاري ڪاٺيون کوڙي ٽيڪ ڏيئي، رسن سان ٻڌي مٿان ڇت رکيو ڇڏين: جهوپڙي تيار. شايد کين اوٽ (Privacy) جي گهڻي ضرورت ناهي ڇو ته هو سڀ پاڻ ۾ ويجها مائٽ آهن ۽ رهن به ته ويرانن ۾ ٿا.

ڪيل ماڻهن جو گذارو درياهه تي آهي، ڪن وٽ ٻيڙيون به آهن، جيڪي ڪڏهن ڪٿي ته ڪڏهن ڪٿي بيهن. ڪٿي ڪٿي ڪو مستقل ڳوٺ به رکن ته عام طور تي لڏپلاڻ سندن زندگيءَ جو مکيه حصو آهي. هيءُ ماڻهو اڄڪلهه مزوري ڪن ٿا. خاص ڪري کيت مزوري - ويچارا ڪيل ڌڪاريل ذات وانگر تعليم ۽ ٻين سماجي حقن کان پري، تمام پري آهن.

ڪيل بستيءَ ۾ ٻن ٽن هنڌن تي ٻُوڙن جي ڀر ۾ ڪُمين جون کلون اس تي پکڙيون پيون هيون. ”ڪَيل ڪُميءَ جو گوشت ڏاڍي شوق سان کائيندا آهن، جنهن کي ڪُميءَ جو شڪار لڳو تنهن جي ڄڻ عيد ٿي وئي!“ طوطي خان کلون ڏسي چيو. ”هيءُ مردار به کايو وڃن.“

اشتياق انصاريءَ ڪُميءَ جي کوپي کي پير سان سڌو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، ”هيءُ ڇا هي؟“ هن هڪ ڪَيل عورت کان پڇيو.

”خبر ناهي!“ هوءَ صاف لنوائي وئي. هن اهو تاثر ڏيڻ ٿي گهريو ته هن ڪڏهن به ڪُمي نه ڏٺي آهي، متان نه ڪُمي کائڻ جي ڳالهه کلي پوي!

ڪَيل وستي ۽ سندن مهانڊا ڏسڻ کانپوءِ اسان جي ذهن ۾ هڪ سوال شدت سان اڀريو. ڪيل نسلي اعتبار کان ڪير آهن؟ اينٿروپولاجيءَ جي ماهرن لاءِ هيءُ دلچسپ موضوع ٿي سگهي ٿو. ڇا ڪيل قبيلو قديم دراوڙي نسل جو ڪو گم ٿيل حصو آهي؟ ڇا ڪَيل قبيلو قديم نسل ڪولهيءَ جي ڪا ٻي صورت آهي؟ آخر اهي ڪهڙا سبب آهن جو ڪَيل نسل جي ماڻهن پاڻ کي شهري زندگيءَ کان پري رکيو آهي ۽ سنڌوءَ جي ڪنارن تي لاڏائُو زندگي گذارڻ ۾ عافيت ڀانئي اٿن؟

ڪَيل هڏ ڪاٺ جا وڏا يا ڳرا ناهن، شايد پورهئي ۽ غربت کين ڳاري ڇڏيو آ هي، مهانڊن جي لحاظ کان به دراوڙن جهڙا بي ڊولا ناهن. نه چپ ٿلها اٿن، نه نڪ ويڪرو، البت سڀني جا چهرا بنهه آرين جهڙا به ناهن. ائين ٿو لڳي ته ڪَيل نسل ۾ ٻاهريون رت گهڻو شامل ٿي ويو آهي ۽ زماني جي لاهن چاڙهن ۽ اُتر ۽ اولهه کان آيل ويڙهاڪ نسلن ڪَيل ماڻهن کي سندن ٺڪاڻن تان ڀڄائي ويرانن ڏانهن ڌڪيو آهي. ضروري ناهي ته اهو واقعو تاريخي يا نيم تاريخي دور ۾ ٿيو هجي، پر ان ڳالهه جو امڪان وڌيڪ آهي ته هيءُ تاريخي دور کان اڳ ڌڪجي ويا هجن ۽ ويڙهاڪ نسل، زرخيز علائقن تي قبضو ڪري ويا هجن. جيستائين نسل جي مخلوط ٿيڻ جو تعلق آهي ته ائين ٿيندو آهي. غالب يا بالادست نسل، شڪست کاڌل نسل ۾ پنهنجو ٻج ڇٽيندا آهن. اهو عمل اڄ تائين ج




ٽوٽل صفحا2
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0--1-گذريل صفحو

ڪيل ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
هاڻوڪي حالت
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون