ڪينجهر

ڪينجهر

ماجيران جي کنڊرن کي ڇڏي جيپ ڏکڻ ڏانهن وڌي ته اڳتي ڪينجهر ڍنڍ جا نيرا ۽ گهرا نيڻ نظر آيا. هن هنڌ تي فطرت، تهذيب، رومانس، تاريخ ۽ آرڪيالاجي سڀ گڏجي قطار ۾ ٿي بيهي رهيا آهن. خاموشي ڳالهائڻ لڳي ٿي.
”لوڪو! ڪينجهر هڪ مهاڻو هو، سندس زال جو نالو سونهري هو. (شروع ۾ ڪينجهر ۽ سونهري ٻه جدا جدا ڍنڍون هيون ... پوءِ ملي هڪ ٿي ويون) کين اولاد ڪو نه هو. انهن ڏينهن ۾ ملڪ تي جسودن بادشاهه راڄ ڪندو هو. هڪ ڏينهن جيئن ئي هو محل تي مڇي پهچائڻ ويا. راڻيءَ شاهي ڪپڙن ۾ ويڙهيل هڪ ٻارڙي کين ڏني. راڻيءَ ڪينجهر ۽ سونهري راز ۾ چيو، “ هن ڀيري به مونکي ڌيءَ ڄائي آهي، جسودن بادشاهه کي اڳ به ڌيئرون ڄڻي ڏنيون اٿم، سو هن ڀيري ڌمڪائي ويو آهي ته جيڪڏهن ڌيءَ ڄائي ته هو کيس ماري ڇڏيندو.“
ڪينجهر ۽ سونهريءَ ان ڇوڪريءَ جو نالو نوري رکيو. کين ڪهڙي خبر ته اڳتي هلي اها نينگري نه رڳو سنڌ جي بادشاهه ڄام تماچيءَ سان پرڻبي پر سنڌي شاعريءَ ۾ هيروئن بڻجي جيئندي!
نوري ۽ ڄام تماچيءَ جي ڪهاڻيءَ مهاڀارت جي هڪ حصي سان ملي ٿي، جنهن راجا شانتو هڪ مهاڻي ’گنگا‘ سان پيار ۽ شادي ڪئي. مهاڀارت جو مکيه ڪردار ڀيشم، گنگا جو پٽ هو. جنهن آدرشي ڪردار جو مظاهرو ڪيو. جيتوڻيڪ نوريءَ ڪنهن اهڙي پٽ کي جنم نه ڏنو جنهن جو نالو اتهاس ۾ آدرشي هجي پر خود نوريءَ اتهاس ۾ پنهنجو نالو لکائي وئي. هُن ڪينجهر جي مهاڻن تان ڍل معاف ڪرائي ڇڏي ۽ تماچيءَ کي احساس ڏياريائين ته سادگيءَ کان وڌيڪ سونهن ڪا به ناهي.
’جسودن جي ماڙي‘ نالي کنڊر ڪينجهر جي اولهه طرف جهمپير کان ڏکڻ ۾ آهي. پر هڪ ٻي ڪٿا موجب نوري جسودن جي نه پر ڪينجهر جي ئي ڌيءَ هئي. ڍنڍ جي وچ تي هڪ ننڍي ٻيٽاريءَ تي ٻه قبرون آهن جن مان هڪ نوريءَ جي سڏي وڃي ٿي. ٻي قبر سندس مرشد جي آهي، جنهن جو نالو ’شاهه هوندڙو‘ آهي. چون ٿا ته ، نُوري ننڍي هوندي ڪوڙهه جي موذي مرض ۾ مبتلا ٿي وئي، پر درويش جي دعا سان نه رڳو سندس ڪوڙهه ختم ٿيو پر هوءَ سونهن ۾ سچ پچ ’نوري‘ ٿي پئي. نوري ڪنهن جي ڌيءَ هئي ۽ ڪنهن جي نه هئي؟نوريءَ کي سچ پچ ته ڪينجهر ۽ سونهريءَ پاليو. هوءَ سندن ئي ڌيءَ هئي. ڪينجهر ۽ سونهري انسان هئا يا نه هئا پر اها حقيقت آهي انهن پنهنجن ڪنارن تي آباد راڄن کي اولاد وانگر پاليو آهي.
ڪينجهر ۽ سونهري شروع ۾ ٻه ڍنڍون هيون. جيئن هماليه تي مانسر ۽ راڪاس ڍنڍون آهن. مانسون جي مند ۾ جڏهن درياهه ڀريو هو يا جابلو نديون ڀرجي ٻنهي ڍنڍن ۾ ڇوڙ ڪنديون هيون ته، ٻئي ڍنڍون ملي هڪ ٿي وينديون هيون. تڏهن چوندا هئا ته ڪينجهر ۽ سونهريءَ لائون لڌيون هيون. ٻئي ڍنڍون قدرتي آهن، جن کي هاڻي بئراج واري پاڻي سان ڀري هڪ ڪيو ويو آهي. ڪينجهر کي ڪلري بگاڙ واهه ذريعي پاڻي ڏنو وڃي ٿو. ڍنڍ جي ڊيگهه 38 ميل آهي سندس گهيرو اٽڪل 160 ڪلو ميٽر آهي. گهرائيءَ جي لحاظ کان لڳ ڀڳ پنجاهه فوٽ آهي.
ڪينجهر جي ڪنڌين تي ڪيئي قديم آثار پکڙيل آهن. جڏهن کان ڍنڍ جي سطح هٿرادو طور وڌائي وئي آهي، ڪيئي آثار پاڻي هيٺ اچي چڪا آهن.
تماچيءَ جي ماڙيءَ لڳ، بند جي اندرئين پاسي چوکنڊين جهڙيون ڪي قبرون سانگين جون ٻڌايون وڃن ٿيون، جن تي شينهن ڇپيل هئا. هاڻي به جڏهن ڪينجهر ۾ پاڻي بنهه گهٽجي ويندو آهي ته اهي قبرون ظاهر ٿينديون آهن. روايت آهي ته هتي سانگين جي ڄڃ زلزلي ۾ غرق ٿي وئي هئي.
مقامي ماڻهو، بند جي ڪنڌيءَ تي ڪجهه قبرن لڳ، هڪ ٿلهي ڏانهن اشارو ڪري ٻڌائين ٿا ته، اها تماچيءَ جي ماڙي هئي. پر نه، اها تماچيءَ جي ماڙي ناهي. ان ٿلهي تي ڦٽل قبرن جا نشان باقي آهن. نيشنل هاءِ وي تي، اتي ئي، کاٻي پاسي پٿر جي هڪ قديم عمارت بيٺل آهي جنهن اندر چار ٿنڀا آهن. دروازي تي گلڪاري آهي، ماڙيءَ لڳ پٿر جا وڏا بلاڪ چؤڦيرپکڙيل آهن، جن تي پڻ گلڪاري آهي. ڪجهه ماڻهو ان عمارت کي تماچيءَ جي ماڙي چون ٿا پر مقامي ماڻهو ان کي ’انڌن جي ماڙي‘ سڏين ٿا. انڌن جي ڇو؟ ان جي ڪا وضاحت نٿي ملي. ڪجهه ماڻهن جو چوڻ آهي ته انهن کي شڪ هو ته ان ماڙيءَ ۾ خزانو لڪل آهي پر جڏهن هنن ماڙيءَ ۾ اندر کوٽائي ڪئي ته اندران هڏيون نڪتيون. سندن بيان تي شڪ ڪرڻ جي ضرورت ناهي. اهو بلڪل ممڪن آهي ته اها عمارت ڪنهن سمي سردار جو مقبرو هجي! اهو به ممڪن آهي ته اها عمارت سچ پچ تماچيءَ جي ماڙي هجي، پر پوءِ ان کي مقبري ۾ بدلايو ويو هجي. بهرحال، عمارت ۾ چار ٿنڀا شڪ ڏيارين ٿا ان عمارت تي ڪنهن وقت ۾ گنبذ هو.