ڪيهر شوڪت

ڪيهر شوڪت: ٽٽل تسبيح جا داڻا ڪنهن ڳڻيا؟

اها 1973ع جي ڳالهه آهي جڏهن سنڌي ادبي سنگت، ڪراچيءَ ۾ ٻيهر سرگرم ٿي هئي ۽ اهو به عجيب اتفاق آهي ته ستر واري ڏهاڪي جي مهڙ ۾ ڪي اهڙا ليکڪ سنگت ۾ اچڻ لڳا جن اڳتي هلي پاڻ مڃايو ۽ سنڌ کي ان ڏوراپي کان بچايو ته ستر وارو ڏهاڪو ادبي لحاظ کان خال ۾ رهجي ويو يا ان دور ۾ سنڌي ادبي سنگت ڪي به سگهارا اديب پيدا ڪري نه سگهي!
اهو مختلف ڪميونسٽ، قومپرست ۽ ترقي پسند لهجن جو دور هو ۽ سنڌي ادبي سنگت ڪنهن سياسي پليٽ فارم جو ڏيک ڏيندي هئي. ڪراچي سنگت جي نئين سر ابتدا ۾ ته نبي بخش کوسي مرحوم ۽ تاج بلوچ جو وڏو هٿ هو پر جلد ئي نظر آيو ته سنگت ۾، ادب براءِ انقلاب کان ادب براءِ زندگي ۽ ادب براءِ ادب جا سمورا رنگ موجود آهن. انهن ۾ هڪ رنگ ڪيهر شوڪت جي صورت ۾ هو جنهن ادب براءِ ادب جي ڳالهه ڪئي. ڪامئو ۽ سارتر جي وڪالت ۽ پوءِ اهو وقت به آيو جڏهن اسان ڏٺو ته اهي سمورا بحث ۽ سمورا ازم هڪٻئي کان جدا هوندي به روح ۾ انسان دوست هئا. ادب آهي ئي اهڙي شئ! ۽ پوءِ اهو وقت به آيو جو سڀ لهجا ملي هڪ ٿي ويا.
ڪالهه جڏهن ڪيهر شوڪت جي وفات جي خبر پيم ته منهنجين اکين مان لڙڪن جا بند ٽٽي پيا. ايئن الائي ڇو ٿيو. آئون دل جو ايترو سخت به ڪو نه آهيان جو ڪڏهن رنو نه هجان. صدما، مون کي روئاريندا نه آهن، آئون ڄڻڪ سڪتي ۾ اچي ويندو آهيان. اهو ئي سبب آهي جو جڏهن فقير محمد لاشاري روڊ حادثي ۾ اسان کان جدا ٿيو تڏهن مون کي ماٺ لڳي وئي هئي جڏهن عبدالرحمان نقاش جهڙو سچو ماڻهو روڊ حادثي ۾ گذاري ويو ته آئون گونگو ٿي ويو هئس.
پر ڪالهه مون روئي ڏنو. آئون هڪ ئي وقت فقير محمد لاشاري، عبدالرحمان نقاش ۽ ڪيهر شوڪت تي رنس. توهان هندستان جي هندي آرٽ مووي رُدالي ڏٺي آهي؟ ڪالهه منهنجيون اکيون رُداليءَ وانگر رنيون هيون. اهي ڏک جيڪي 1993ع واري وقت کان (جڏهن فقير محمد لاشاريءَ جو حادثو ٿيو هو) ڪنهن جابلو بند ۾ قيد هئا، اوچتو ڦاٽي پيا! رُداليءَ جي اکين ۾ سڪل لڙڪ جيڪي مرحوم نقاش جي وفات تي به ڪو نه وهيا، ٽٽل تسبيح جي داڻن وانگر وکري ويا.
ماڻهوءَ جي دل به ڪا ڏاڍي عجيب شئ آهي، جيڪا ڪڏهن ڏکن ۾ برف وانگر ٿڌي ۽ سخت ٿي ويندي آهي ته ڪڏهن ڏکن جي گرميءَ ۾ رجڻ لڳندي آهي. جڏهن ڪو دوست جدا ٿئي ٿو، تڏهن دل ته روئڻ ئي چاهيندي آهي پر هي ڀيانڪ وڇوڙا ته گونگو ڪريو ڇڏين! تمام گهڻن دوستن کي مون کان شڪايت آهي ته مون فقير محمد لاشاري ۽ عبدالرحمان نقاش لاءِ ڪي به تعزيتي جملا نه لکيا پر هنن کي ڪير سمجهائي!؟
ڇا توهان ڪنهن ماڻهوءَ کي پنهنجي موت تي ماتم ڪندي ڏٺو آهي؟ مون فقير جي موت تي انڪري ماتم نه ڪيو هو جو مون کي لڳو هو ته آئون پاڻ مري ويو آهيان. عبدالرحمان نقاش جي موت تي انڪري ڪجهه به نه لکيم جو مون کي لڳو ته آئون پاڻ مري ويو آهيان. پنهنجي موت تي نوحو ڪير لکي سگهندو آهي؟
آئون ڪيهر شوڪت تي نوحو به لکان ته ڪيئن، مون کي وري ايئن پيو لڳي ته آئون پان مري ويو آهيان! اهو سچ آهي ته آئون ڪڏهن به ڪيهر شوڪت جي گهر نه ويس ۽ نه وري ڪڏهن ڪيهر مون وٽ آيو، پر اسان جڏهن به ۽ جتي به ملياسين مون کي ايئن لڳو هو ته آئون پنهنجي اندر جي ڪنهن گم ٿي ويل ڪنڊ مان نڪري سامهون اچي بيٺو آهيان. آئون ڪيهر تي ڪو به نوحو نٿو لکي سگهان. ڪنهن به ڏک جو اظهار نٿو ڪري سگهان جو مون کي لڳو آهي ته منهنجي اندر ۾ ويٺل منهنجو ئي ڪو وجود مري ويو آهي.
ڇا فقير، نقاش، بدر، ڪيهر، انور پيرزادو، ڪئلاش، تاج بلوچ، هدايت منگي ۽ بيدل ڪي جدا جدا شيون آهن؟ توهان کي هو سڀ جدا جدا فرد محسوس ٿيندا هوندا، ٻين کي محسوس ٿيندو هوندو ته انهن سڀني جا ڏک درد ٻيا آهن. انهن جا رشتا ناتا، لکڻيون ۽ شعبا جدا جدا آهن يا هئا. پر ايئن ڪو نه آهي، اسان سڀني جي تربيت سنڌي ادبي سنگت ڪئي، اسان سڀني هڪٻئي کان سکيو ۽ بهتر ادب ۽ خيال سوچڻ ۾ هڪٻئي جي رهنمائي ڪئي، پوءِ؟ هيءَ دنيا آهي، جوڳي پنهنجي پنهنجي گس تي الائي ڪٿان کان ڪهڙي پاسي وڃي ٿو، وحدت مان ڪثرت ٿئي ٿي ۽ ڪثرت ئي وحدت آهي.
اسان سڀ بار بار ملون ۽ جدا ٿيون ٿا، شايد فقط ان لاءِ ته جڏهن ٻيهر ملون تڏهن نون تجربن ۽ مشاهدن کان هڪٻئي کي آگاهه ڪيون ضروري ته ناهي اسان سڀ گڏ ۽ هڪ ئي رخ ۾ سفر ڪريون. مارڪسزم کان مائو ازم، نيشنل ازم کان وجوديت پرستي، خدا پرستيءَ کان انسان پرستيءَ تائين ۽ ماديت کان روحانيت تائين بيشمار گس ۽ پيچرا آهن، علم ۽ مشاهدن جو ڪو ڇيهه ته آهي ئي ڪونه!
ڀلي ته ڪو دوست هن تحرير کي تجريدي ۽ لفاظي چوي! ڀلي ته مهربان دوست خاڪي جويو يا غني جوکيو ان تي سخت جلهه وارا تنقيدي مضمون لکن، آئون سندن خيالن جو بي حد احترام ڪندس! هو به مون وانگر يا ڪيهر شوڪت، فقير لاشاري ۽ نقاش وانگر پنهنجن تجربن ۽ مشاهدن جو اظهار ڪن ٿا. خدا نه ڪري جو کين ڪو اهنج رسي، ڪڏهن آئون به فقير، نقاش ۽ ڪيهر وانگر هلي پوندس! شايد ان مهل سڀ دوست ايئن ئي محسوس ڪندا جيئن اڄ آئون محسوس ڪري رهيو آهيان.
ڀلي ته نقاش جي ابتدائي ذهني تربيت هڪ سياسي حلقي ۾ ٿي هجي، ڀلي ته فقير محمد لاشاريءَ جي ابتدائي سياسي تربيت ڪنهن ٻئي سياسي حلقي ۾ ٿي هجي ۽ ڀلي ته ڪيهر شوڪت جو مڪتب فڪر هنن ٻنهي کان ڪجهه مختلف هجي، آئون سڀني وڃايل دوستن ۾ هڪ ڳالهه مشترڪ ڏسان ٿو. هنن سڀني جي دل سنڌ جي ماڻهن لاءِ ڌڙڪي هئي ۽ هنن پنهنجي قلم سان ڏاڍي طاقت ۽ صلاحيت جو مظاهرو ڪري بڇڙاين خلاف ويڙهه ڪئي. خواب ته ڪنهن جو به پورو ڪو نه ٿيو، اها ٻي ڳالهه آهي ... جنگ ته اڃا هلي پئي، ڇا هلندڙ جنگ ۾ سپاهي حياتيون ڪونه ڏيندا آهن؟
ڪيهر شوڪت به اڪثر سنڌي اديبن وانگر ڪراچيءَ ۾ ماستر جي حيثيت ۾ آيو، پوءِ ڪهاڻيون ۽ ڊراما لکندو ڪراچي ٽيليويزن تائين پهتو ۽ عاليشان ڊراما لکيائين. سندس جسم نحيف پر پلاٽ مضبوط هئا. سندس چهرو خوبصورت ۽ آواز رعبدار هو. چهري تي گهاٽا شهپر ۽ وڏيون اکيون ڏاڍيون ٺهنديون هئس. نيٺ هن وڪالت ڪئي ۽ ڪارو ڪوٽ پاتائين. هڪ ڀيري مون ڪيهر شوڪت کي وڪيل جي روپ ۾ سٽي ڪورٽ ڪراچيءَ ۾ ڏٺو. هڪ زال ۽ مڙس جي جهيڙي ۾ هڪ ٻار جي مالڪيءَ جو مسئلو هو. مڙس جو ڪيس مضبوط هو ۽ ٻار عدالت ۾ ماءُ جي هنج ۾ سڏڪي رهيو هو. ڪيهر شوڪت مرد جي پاران وڪيل هو ۽ آئون محسوس ڪري رهيو هئس ته وڪيل صاحب پاڻ ننڍڙي ٻار وانگر ماءُ جي هنج ۾ سڏڪي رهيو ۽ پ