2020-06-26
داخلا نمبر 290
عنوان ڪچي جا ٻيلا
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 1865
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
ڪچي جا ٻيلا
مون سنڌ جي ٻيلي کاتي مان سنڌ جي سڀني ٻيلن جي ايراضي معلوم ڪرڻ جي پوري ڪوشش ڪئي پر کاتي جو تعاون نه رهيو. ٺڙٺپ جواب مليو، ”اسانکي اجازت ناهي ته تفصيلي معلومات يا نقشا ڏجن سو به صحافين کي. چيف ڪنزرويٽر صاحب اهو چئي جواب ڏيئي ڇڏيو ته مون کي ملڻ جو وقت ناهي. سچي ڳالهه ته اها هئي ته ٻيلي کاتي وارن جي ڪارڪردگي ڏاڍي مايوس ڪندڙ هئي، وٽن پورو رڪارڊ نه هو، جيڪو موجود هو سو به بي ترتيب هو.
بهرحال، وري به ڊويزنل فاريسٽ آفيسر نياز احمد سومري جي مهرباني، جنهن سنڌ جي ننڍن وڏن ٻيلن جا ترتيبوار نالا ڏيڻ ۾ تعاون ڪيو، جيڪي پڻ مان سمجهان ٿو ته پورا ناهن. خبر ناهي ته سنڌ جي ٻيلي کاتي کي ٻيلن جا انگ اکر ڏيڻ ۾ خار ڇو هو! مليل ترتيب موجب سنڌ جي ٻيلن جا ماڳ هن ريت آهن:
ڪشمور گڊو کان هيٺ ساڄي ڪنڌيءَ تي گيهل پور، گونڊڪ، ڳنڍير، مکڻ، نئون گُبلو، ڊهوو ۽ جنگڻ. کاٻي ڪنڌيءَ تي گونڊڪ، وستي، رونتي، پراڻو گُبلو ۽ جهانپور. اهي ٻيلا جيڪب آباد ضلعي ۾ آهن.
سکر ضلعي ۾ يعني درياهه جي کاٻي ڪنڌيءَ تي واحدپور، سدوجا، وهاب، خان ٻيلو، شاهه پور، ڪيٽي پئي، ڪيٽي آباد، کيها پنڊي، عزيز پور، پنهوڙي، ڪَٽا، چانجڻي، ڪيٽي شاهه (درياهه جي ٻئي ڀر ۾)، شاهه ٻيلو، قادرا پور، ٻنڊي ڌاريجا ۽ ڊنگ ڪنڌي.
سکر بئراج کان هيٺ، سکر ضلعي ۾ ساڄي ڪنڌيءَ تي باگڙجي ۽ کاٻي ڪنڌيءَ تي ڪيٽي باگڙجي. شڪارپور ضلعي ۾ جيڪو ساڄي ڪنڌيءَ تي آهي، آندل دل ٻيلو.
ان کانپوءِ درياهه، خيرپور ۽ لاڙڪاڻي ضلعن وچ ۾ سرحد ٺاهي ٿو. لاڙڪاڻي ضلعي ۾ درياهه جي ساڄي ڪنڌيءَ تي، مديجي ٻيلو، دوسو، شريف پور، آگاڻي، نئون ديرو، امروٽ، شاهه بيگ، حسن واهڻ ۽ گاجي ديرو ٻيلا آهن، جتي عاقل پتڻ وٽ ڌاڙيلن اسان جي ٻيڙي تي فائرنگ ڪئي هئي. گاجي ديري کان هيٺ ديرو آهي، جتان اڳتي دادو ضلعي جي سرحد آهي.
لاڙڪاڻي جي آمهون سامهون خيرپور ضلعي ۾ ٻيلن جي ترتيب ڪجهه هن ريت آهي: مديجيءَ جي سامهون فريد آباد، ان کانپوءِ رحمت مڱريا، مهلاڻي، سيال، مالي شهاڻي، گندي، تيرن واري، راضي ديرو، مورائي، نورپور، ڀاڳت، مهمان، نِواڙو ۽ ڇُٽو چنا.
اڳوڻي نواب شاهه ضلعي ۾ جنهن مان هاڻي ضلعي نوشهري کي به ڪجهه حصا ڏنا ويا آهن، ٻيلا هن ريت آهن: محبت ديرو، ڀونئر ڪمال ديرو، ڀورٽي، مٺياڻي ۽ دليپوٽا.
ٻئي طرف دادو ضلعي ۾ مگسي ٻيلو، ڪمال ديرو، سونا ٻندي، ڀنڊ ماڙي آهن. موري کان هيٺ ڪيٽي للياهه ۽ خيروديرو آهن. ڪنداهه ۽ ڪرم پور ٻيلا سنڌو ۽ سيوهڻ جي وچ ۾ آهن. ان کان پوءِ آمري، لاکاٽ ۽ مڏ ناصري آهن. مڏ ناصري درياهه جي ٻنهي ڪپن تي آهي. ٻيو پاسو قاضي احمد ۽ سڪرنڊ جي وچ وارو آهي. سڪرنڊ کان هيٺ کاٻي ڪنڌيءَ تي محراب پور ماڙي، ڀُٽو ماڙي، سالارو، مريد رئيس مٽياري، گُندي، جهڪ پوٽا، مياڻي، کٿڙ ۽ ڪاٺڙي ٻيلا آهن. جيڪي پڪي واري علائقي ۾ آهن. مريد رئيس ٻيلو مٽياريءَ لڳ آهي. مٽياريءَ کان ٻئي ڀر انڙ پور، گَگُھه، پيٽارو، رائلو ۽ بڊا ٻيلا آهن.
ڪوٽڙي بئراج کان هيٺ ساڄي ڪنڌيءَ تي ڪارو کهو، حاجي پور ۽ کوکر ٻيلا آهن. کوکر ٻيلو درياهه جي ٻئي ڪپ تائين پکڙيل آهي. ساڄي ڪنڌيءَ تي کوکر کان ويران، ملايه، للنڊ، حيات چنو، کليل، ڪاٺوڙ، مَرو ڪوٽڙي، خاناڻي، مليرڙي، کاسو، بن، جماڻي ۽ گهوڙا ٻاري ٻيلا آهن.
کوکر کان هيٺ ويران ٻيلي جي آمهون سامهون کاٻي ڪنڌيءَ تي ترتيبوار ٻُڌڪا، جرار، کڏي، سورجاڻي، گنج، هزاري، بهادي پور، ٻڍاڻي آهن. ان کانپوءِ ڊيلٽائي تمر جا ٻيلا آهن.
ٻيلن ۾ ٻٻر ۽ ڪنڊي جام آهي پر بئراجن کان پوءِ عجيب ڳالهه سامهون آئي آهي. اڄڪلهه ٻٻر جو مقدار سکر بئراج کان مٿي گهڻو آهي. سکر کان هيٺ ٻٻر گهٽ آهي، وري آمريءَ کان هيٺ، مٽياريءَ جي ويجهو کان ٻٻر گهڻو نظر اچي ٿو. سبب فقط اهو آهي ته ٻٻر کي لٽاشو پاڻي گهرجي. سکر بئراج ۽ ڪوٽڙي بئراج جي قائم ٿيڻ سبب انهن بئراجن کان مٿئين پاسي بئراجي پاڻيءَ جا ذخيره قائم ٿيڻ سبب جر ۾ جام پاڻي رهي ٿو، جنهن ڪري ٻٻر تڳي ٿو. جتي پاڻي ناهي اتي ٻٻر به خال خال ٿيو وڃي. البت ڪنڊيءَ جو وڻ درياهه کان پرين علائقن ۾ جهجهو آهي.