ابڙو اڪيڊمي Abro Academy
2020-11-05
داخلا نمبر 1027
عنوان گهاتوئڙن جي نِڙيءَ ۾ ڦاٿل دانهن
شاخ ڪشالو ڪيچ ڏي: ايڊيٽوريل-1روزاني برسات ڪراچي
پڙهيو ويو 1150
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
6 سيپٽمبر 1995ع
گهاتوئڙن جي نِڙيءَ ۾ ڦاٿل دانهن
جاتي ۽ شاهبندر جهڙن پوئتي پيل علائقن ۾ جڏهن گهاتو لوڪ معاشي ڏاڍائي جي خلاف اٿي بيهن ته اها غير معمولي ڳالهه آهي. پر، ان کان به وڌيڪ غير معمولي ڳالهه اها آهي ته ملاح برادري محافظن جي خلاف مظاهرو ڪرڻ تي مجبور ٿئي! يقينن رينجرز جو ڪم معاشي سرگرمين ۾ شامل ٿيڻ نه آهي ۽ نه وري ايئن چئي سگهبو ته ڪو رينجرز کي مڇي ماريندڙ لوڪن کان مڇي ڦرڻ جو ڪو باقاعدي حڪم ڏنو ويو هوندو. پڪ ئي پڪ رينجرز جي وردين ۾ ڪي اهڙا شخص موجود آهن جيڪي ورديءَ جو ناجائز فائدو وٺي رهيا آهن، جنهن سبب رينجرز فورس بدناميءَ جو داغ کڻي رهي آهي. ڀلا اهو ڪيئن ٿو ٿي سگهي ته ڪراچيءَ ۾ دهشتگردن سان چنبو اٽڪائيندڙ فورس کي بي هٿيار ملاحن کان مڇيون ڦرڻ جو حڪم ڏنو ويو هجي!
ٻه ڏينهن اڳ ٺٽي ضلعي جي مختلف شهرن مان وڏي پيماني تي ملاحن گاڏين ۾ سوار ٿي سجاول ۾ مظاهرو ڪيو هو. سندن اهو نعرو حڪومت لاءِ يقينن ڇرڪائيندڙ هوندو ته ”رينجرز هٽايو، روزگار بچايو!“ ان مظاهري ۾ ملاح ۽ سندن ٻار رينجرز جي هٿان مڇين جي ڦر لٽ خلاف نعرا هڻي رهيا هئا. ان بحران دوران صوبائي اسيمبلي ميمبر محمد علي ملڪاڻي، ايس ڊي ايم ۽ ڊي ايس پيءَ جاتيءَ ۾ رينجرز جون ڪيمپون به ڏٺيون، جتي ملاحن موجب کانئن مڇي ڦري وڃي ٿي. معاملو ايترو وڌي ويو جو وڏي وزير ڊپٽي ڪمشنر کي رپورٽ ڏيڻ جي هدايت ڪئي.
سمنڊ کيڙيندڙ گهاتوئڙن سان رينجرز جي زيادتين جون خبرون نيون نه آهن. هيءُ هڪ پراڻي دانهن آهي جيڪا سالن کان نڙيءَ ۾ ڦاٿل آهي. مڇي جو واپاري فقط ڪراچيءَ جي بندرن تي ئي ڪو نه ٿو ٿئي. هيڪاندي مڇي ڪيٽي بندر کان شاهبندر تائين ننڍن قديم بندرن تي به لهي ٿي، جيڪا اتان ڊاٽسن ۽ پڪ اپ گاڏين ۾ لڏي ڪراچي مارڪيٽ ۾ پهچائي وڃي ٿي. جيئن ته سمنڊ رستي سمگلنگ ٿيندي رهندي آهي، ان ڪري حڪومت سنڌوءَ جي ڊيلٽا ۾ هنڌ هنڌ رينجرز جون چوڪيون قائم ڪيون آهن. هر لانچ ۽ هڙهي تان لٿل سامان چڪاسڻ هڪ ڳالهه آهي پر مڇي ڦري وٺڻ ڪهڙي حساب ۾ جائز آهي؟ ڇا مڇيءَ جي شڪار کي به سمگلنگ جي کاتي ۾ شمار ڪيو وڃي ٿو؟ جيڪڏهن نه، ته پوءِ چئبو ته ڪي اهلڪار ورديءَ جو ناجائز استعمال ڪري يا ته ڪنهن بااثر ماڻهو جي چوڻ تي ملاحن کي تنگ ڪرڻ ۾ مصروف آهن يا وري هي غير قانوني راهداريءَ جي وصوليءَ جو معاملو آهي. ان سان وڏي وزير جو اهو اعلان ته کليل سمنڊ ملاحن جي گذر سفر لاءِ ٽئڪس فري زون آهي، سمنڊ جي لهرن ۾ لڙهي وڃي ٿو.
سجاول ۾ مظاهري کان هڪ ڏينهن اڳ جاتي تعلقي جي 75 هزار ملاحن هڙتال ڪري سامونڊي ڪاروبار ٺپ ڪري ڇڏيو هو، جنهنڪري شهري وهنوار به متاثر ٿيو هو. هڙتالي ملاحن جو الزام آهي ته رينجرز جا اهلڪار حاجي بلال پنجابي نالي هڪ شخص جو نالو ڍال طور استعمال ڪن ٿا ۽ رينجرز اهلڪار سرحدن جي نگراني ڪرڻ واريون پنهنجيون ذميواريون ڇڏي مڇي ۽ گانگٽ جي ڪاروبار کي لڳي ويا آهن ۽ ملاحن کان مڇي ڦري ڪراچيءَ جي مارڪيٽ ۾ وڪڻن ٿا. ملاحن جو اهو الزام آهي ته مختلف تڙن تي رينجرز وارن قبضو ڪري ورتو آهي ۽ ملاحن جو ڪاروبار مفلوج ڪري ڇڏيو اٿن. ملاح 23 آگسٽ کان احتجاج ڪري رهيا آهن.
ملاحن جي اڳواڻ جي دعويٰ آهي ته رينجرز اهلڪارن جي جٺين جي ڄاڻ سندن اعليٰ عملدارن کي به آهي. هن جو چوڻ آهي ته اهلڪار ملاحن کان جهينگن جو في ڊٻو هڪ سئو رپين ۾ کڻن ٿا، جنهن جو مارڪيٽ ۾ اگهه 700 رپيا آهي. جيڪي ملاح ان اگهه تي جهينگو نٿا وڪڻن انهن کي گرفتار ڪري ڪيمپ ۾ مٿن تشدد ڪيو وڃي ٿو ۽ ڏينهن جا ڏينهن بند رکيو وڃي ٿو. ساڳي طرح ملاحن کان ورتل جهينگا سمنڊ کان ڪراچيءَ جي مارڪيٽ تائين پهچائڻ جو ڪم به هو پاڻ ڪن ٿا.
ملاح چون ٿا ته ڪنهن وقت ۾ کليل سمنڊ مان مڇي مارڻ جو ٺيڪو فشريز ڊپارٽمينٽ سنڌ ڪوسٽ گارڊ کي اقبال بٽالين جي فلاح بهبود لاءِ ڏنو هو، جنهن اهو ٺيڪو ليز تي بدين جي هڪ شخص لکاني ملاح کي ڏنو هو پر پوءِ جڏهن ملاحن احتجاج ڪيو ته وزيراعظم محترمه بينظير ڀٽو جي حڪم تي 4 سيپٽمبر 1994ع تي اهو ٺيڪو ڪوسٽ گارڊ هيڊ ڪوارٽرز پاران رد ڪيو ويو، جنهن بعد ان جي نيلاميءَ تي بندش آهي، پر ملاحن موجب ان بعد انڊس رينجرز جي سپاهين مختلف تڙن تي ڪيمپون قائم ڪري ملاحن جي ڪاروبار تي قبضو ڪري ورتو. هاڻي هو پنهنجي مرضيءَ کانسواءِ ڪنهن کي اچڻ وڃڻ نٿا ڏين ۽ نه ئي گانگٽ مارڻ جي اجازت ڏين ٿا. ملاحن جي اها به دانهن آهي ته هاڻي ڪنهن به ملاح جي عزت محفوظ نه آهي.
اها ڳالهه سچ پچ ته سمجهه کان ٻاهر آهي ته سرحدن جي محافظن سمنڊ ۾ پورهيو ڪندڙ پاڪستاني ماڻهن لاءِ ايڏي معاشي سوڙهه ڇو پيدا ڪئي آهي ۽ ڪهڙي دليل هيٺ سرحدن جي نگرانيءَ بدران مڇيءَ جي ڪاروبار ۾ پاڻ کي وچڙايو آهي؟ جيڪو ڪم جنهن جو آهي، ان کي ئي ٺهي ٿو. هن مسئلي کي فقط ان ڪري نظر انداز ڪري نٿو سگهجي ته رينجرز هڪ اهم فورس آهي، جيڪڏهن رينجرز جي ڀلائي ئي اصل مقصد آهي ته ان جا ٻيا ڪيئي رستا آهن. جيڪڏهن حفاظتي فورس کي زراعت ۽ فشري جي ذريعن ۾ وچڙايو ويو ته پوءِ ملاح يا هاري طبقو ڇا ڪري؟ ان سڄي پس منظر جي باوجود ايئن لڳي ٿو ته مڇيءَ جي ڪاروبار ۾ رينجرز جي سرگرمي ڪنهن سرڪاري حڪم تحت جاري نه آهي، البت ڪي اهلڪار پنهنجيون اختياراتي حدون اورانگهي ويا آهن ۽ ڪن اعليٰ عملدارن ان معاملي تي ڄاڻي واڻي اکيون ٻوٽي ڇڏيون آهن.