گهاتو ڪيئن گهارين؟

گهاتو ڪيئن گهارين؟

ڪيٽي بندر تي مهاڻن ٻڌايو ته، جڏهن گهاتو مڇي کڻي بندر تي پهچن ٿا ته، ان مڇيءَ جي جي وڪري لاءِ گهٽ ۾ گهٽ ڪو ٻڌو اگهه تجويز ڪن ٿا. مثال طور هڪ ڊاٽسن پڪ اَپ جيتري مڇيءَ لاءِ ڏهه هزار رپيا گهريائون، ان مهل ڪانٽي تي ويٺل دلال، مڇيءَ جي واپارين کي ڪٺو ڪري چوندو،
”منهنجن گهاتوئن هيءَ مڇي آندي آهي ... مون انهن کان پڇيو آهي ... ڏهن هزارن ۾ ڏيندا ... توهان جي ڇا مرضي آهي؟“ پوءِ واپاري پاڻ ۾ صلاح ڪندا ۽ واڪ هلندو. ڪو چوندو ته، ساڍا ڏهه ڪو يارهن ... پوءِ واڪ وڌندو ويندو ۽ جتي کٽو. واپارين کي مارڪيٽ جي وڌيڪ خبر هوندي آهي. جيڪڏهن مارڪيٽ ۾ مڇي گهٽ هوندي ته، واڪ چاليهه پنجاهه کان اسي نوي هزار رپين تائين به پهچي سگهي ٿو. مارڪيٽ ۾ مڇي گهڻي هوندي ته واڪ گهٽ ملندو.
سودو جتي بيٺو، پئسا دلال کي ملندا. پنهنجي ڪميشن ۽ گهاتوئن کي ڏنل اڳواٽ اوڌر ڪٽي، باقي پئسا گهاتوئن کي ڏيندو، جيڪي پنهنجي مقرر ڪيل حساب سان پاڻ ۾ ورهائي کڻندا. مڇي مهانگي ٿي ته اٺ ڏهه واپاري گڏجي خريداري ڪندا آهن، پوءِ مڇي کڻائي وڃي برف خانن ۾ وجهندا پوءِ جنهن وٽ جهڙو آرڊر هوندو، ان حساب سان سپلاءِ ڪري ڇڏيندا.
جيڪڏهن حساب ڪبو ته، گهاتو، واپارين کي مڇي ويهه رپيا ڪلو جي حساب سان ڏين ٿا، جڏهن ته مارڪيٽ ۾ اڄڪلهه ان جو اگهه 40_45 رپيا ڪلو آهي. گهاتو ۽ دلال جو پاڻ ۾ رشتو ائين آهي جيئن هاري ۽ زميندار جو هجي. گهاتو شڪار تي وڃڻ کان اڳ دلال کان اوڌر کڻي راشن پاڻي، تيل، برف ۽ رَڇَ کڻي سمنڊ کيڙيندا آهن ۽ واپس اچي ساڳئي دلال وٽ مڇي وڪڻيو ڇڏين. اوڌر وٺڻ سبب گهاتو مجبور آهن ته ٻئي دلال وٽ مڇي نه وڪڻن. اها ٻي ڳالهه آهي ته، دلال به پنهنجي کيسي مان پئسا نٿو ڪڍي. ڪڏهن ڪڏهن ائين به ٿيندو آهي ته، دلال مڇي خريد ڪندڙ ڪنهن وڏي ڪمپنيءَ کان اوڌر وٺي ڪنهن گهاتوئن کي ڏيندو آهي ۽ شڪار جي وڪري کان پوءِ رقم موٽائي ڏيندو آهي.
گهاتوئن لاءِ ضروري آهي ته، کلئي سمنڊ ۾ شڪار ڪرڻ لاءِ اڳواٽ اجازت نامو وٺن. اجازت ڪسٽم کاتي وارا ڏين ٿا. مختلف کارين تي قائم پتڻ لڳ ويجهن شهرن ۾ ڪسٽم چوڪيون آهن. اجازت نامي لاءِ في (Fee) مقرر آهي. ڪيٽي بندر، ٻگهاڻ، جنگي سر، ڪراچي جت ڪٿ چوڪيون آهن. اهي چوڪيون مهيني ٻن لاءِ هر چڪر تي جدا اجازت نامو جاري ڪن ٿيون. اجازت لاءِ 66_1965ع ڌاري ڏهه رپيا في هئي، 82_1980ع ڌاري پنجويهه رپيا ٿي ۽ هاڻي 30_40 رپيا آهن. ان اجازت نامي کي P.C چون ٿا.
گهاتو سمنڊ کيڙڻ لاءِ قرض کڻن. شڪار لڳو ته قرض موٽايو ڇڏين، نه لڳو ته ٻيهر کڻن، ٻيهر شڪار نه لڳو ته ٽيهر کڻن، ٽيهر به شڪار نه لڳو ته سمجهو پيڙهين تائين قرض ۾ ڪارا ٿي ويا. شڪار ۾ جوکم نه دلال جو آهي ۽ نه واپاريءَ جو، فقط گهاتوئن جو آهي. پر لڳل شڪار ۾ جڏهن حساب پتيون ٿين ته گهاتوءَ کي اڌ قيمت به مس ملي ٿي. دلال جا پئسا ته ڪڏهن ٻڏڻا ئي ناهن، گهاتو، پنهنجا رَڇ ڄار، پڇاڙيءَ هڙهو وڪڻي به قرض موٽائي ڏيندو ۽ پوءِ وڃِ ڪنهن ٻئي هڙهي يا لانچ تي نوڪري ڪندو.
سنڌ جي گهاتوئن جا چار دشمن آهن، اڃا به پنج. سامونڊي هوائون، هندستان جي سامونڊي فوج، بلوچستان جو فشري کاتو، پاڪستان جي سرحدن جي محافظ فوج ۽ ڀاڳ نڀاڳ جي ٽنگيل ترار. سنڌ جي گهاتوئن کي بلوچستان واري ڪنڌيءَ تي به شڪار ڪرڻ نٿو ڏنو وڃي. اُتي شڪار جو حق فقط مقامي ماڻهن کي آهي. هندستاني فوج ته هونئن ئي ڊيوٽيءَ تي آهي پر پاڪستان فوج به مهاڻن تي گهٽ ڀروسو ڪيو آهي. اسمگلنگ ڪندڙ وڏيون مڇيون جهلجن ڪو نه، عذاب ۾ گهاتو. سندن سڀ کان وڏا دشمن ته ڪوريا، تائيوان ۽ جپان جا ٽرالر آهن جيڪي پاڪستان جي سامونڊي حدن مان به مڇيون ٻهاري هليا وڃن ٿا_ ٽرالرن جا ڄار سڀ ڪجهه ميڙيو وٺن ۽ پوءِ نه گهربل شڪار مئل حالت ۾ ڪڍي سمنڊ ۾ اڇلايو ڇڏين، ان ڪري سنڌي سمنڊ ۾ مڇيءَ جو نسل گهٽجي ويو آهي.