گورک تي ٻروچ

وڏن جا ڳالهيون اِهي!“ ٻروچ سمجهايو.
”مم کي چنبو آهي يا هٿ؟“ مون وڌيڪ کوٽيو.
”هٿ ٿس! ... هٿ اٿس!“ ٻروچ زور ڏئي چيو.
”رڇ کي ته چنبو هو ندو آهي!“ مون کيس ياد ڏياريو.
”رڇ کي ته چنبا اڳيون پويون پيرن جا چنبا هن ... هن جا (مم جا) اڳيان جيڪي هوندا آهن اهي بلڪل باقاعدي سان هٿ اٿس!“ ٻروچ هائوڪار ڪئي.
”ڀلا! ڪاٺي کڻي ٿي؟“
” اهو هلي ٿو ... هڪڙو اسان جو وڏو ڳالهه ڪيو ته ’مان شڪار تي آيس ته مان ڏٺو ته شينهن آ هڪڙو ... سَلهه گڊ پيا چرن ... انهن جي مٿئون هڻي ڇَپي ٿو ته ان گڊ کي ماريان ... پوءِ مم ڀي ڏسان ته هڪ لٺ هٿ ۾ اٿس، مم به ويٺو ... پوءِ شينهن ٽپو ڏيئي وڃي سَلَهه (سرهه) کي ورتو ... پوءِ ان کي ڳاٽي کان ڀنيائين (ڀڳائين) ... ڀنيائين ته هي مم کي لٺ هٿ ۾ هو، وڃي شينهن کي ٻه ٽي ڏنڊا هنيائين ... پوءِ شينهن ڀڄي ويو ... پوءِ هن (شڪاريءَ) سان بندوق هو، پوءِ مم کي ماريائين بندوق سان ... مم به ڀڄي ويو، هي ڀڄندو ويو ته اڃا ڀي ان گڊ کي ٿورو ساهه آهي، کڻي حلال ڪري هرماهه (همراهه) کڻي هليو ويو آ ... پوءِ اهڙا زمانا هئا ... مم اسان پنهنجي اکين سان ڏٺو نه، پر پيرا اسان ڏٺا هِن!“ ٻروچ ڳالهائيندو ويو، پر خبر نه آهي ته ان ۾ ڪيترو سچ هو ۽ ڪيترو وڌاءُ!
”مم گوشت خور آهي يا گاهه خور؟“ منهنجي ذهن ۾ نئون سوال اڀريو.
”گاهه ٿو کائي! باقي اسان صافي (گوشت) کائيندي ڪونه ڏٺو آهي باقي ڪَهوءَ ته مان پنهنجي اکين سان ڏٺو آ ... ان جو پيرو به اتي، ڪَهو پڪيل هو، ان کي ڀَني (ڀڃي) ان جو ميوات کاڌائين ... اهو ته مان پاڻ مم جي پيري ۽ انهن جي نشانين کي ڏٺو آ ... اهو رات جو هلي ٿو، ڏينهن جو وڃي لڪي ٿو ... هاڻي جانور جيڪي به هِتي آهن، سڀ رات جو هتي هلن ٿا، ڏينهن جو نٿا هلي سگهن!“ ٻروچ ڏاڍي اعتماد سان مم جون نشانيون ڏئي رهيو هو.
”ڇا گورک ۾ اڄ به مم هوندي؟“ مون پڇيو.
”الائي ! اسان اها ثابتي هينئر جا نٿا ڏيئي سگهون، جو اسان ان جا پيرا ڪونه ڏسون ٿا!“ ٻروچ وراڻيو.
”پٿر تي پيرو ڪيئن ملندو؟“ مون چيو.
”نه سائين ! پٿر جو ڳالهه ناهي، واٽن سان هلن ٿا ... چارا لڳا پيا هِن هيٺ زمين ... پوءِ هلي ٿو ته پوءِ واٽن سان به هلي ٿو ... رات آ ته هنن کي ڪا خوف ڪونهي ... اسان جو ماڻهو هتي رات جو ڪونه ٿو هلي!“
”ڀلا، هتي ڪو ٻيو جانور به آهي؟ شينهن آهي؟“
”هائو سائين! شينهن آهي، ان کي چيٺا چون ٿا چيٿا ... ٻيلائي نه، هو جيڪو ٻيو ٿورو هلڪو آهي ... پنهنجي ٻوليءَ ۾ اسان ان کي چوندا آهيو، ڏِيهُو ! اهو ڀُورو ڪمرو ٿئي ٿو. . . پوياڙي ان جو ٿورو مڙئي هلڪو آ، اڳ ۾ ان کي وار ٻار گهڻا هِن ... اتي هن گورک جي پريئون مان ٻڪرين سان گڏ هئس، ننڍو هئس ... هڪڙو وڻ آ، ان کي اسان چونداهون ڪَسِير! اهو ڪسير پڪل هو، انهيءَ جون ٽاريون ڀَني پئي کاڌيون، ٻڪريون مونکان وڌي ويا اڳ ۾! پوءِ مان اتي وڻ جو ميوات کائي پوءِ اڳتي جو ظاهر ٿيس ته ٻڪريون هيئن گڏ ٿي بيٺا هِن ... پوءِ مان جو ڀڄندو هَڪلون ڏيندو ويس ته ٻڪريون بيٺا هَن، ٽاهه ڪري! ۽ ٻڪري هڪڙي ٻيو بيٺي آ ... ٻڪري ٻي ڳاٽي کان ڀڳل آ، اهو پيو آهي ... ٽيون ٻڪري وري انهيءَ جي اوڀر کان پيل آ. اهي ٽي ٻڪريون منهنجيون ماري ويو شينهن ... باقي هينئر شينهن به گهٽ ٿي ويو ... هينئر جام بگهڙ آ ... جام! بگهڙن جو اٺ ڏهه ... ايئن ولرن جا ولر!“ عبدالرزاق شهه گورک جي اتر پاسي لاهين ۾ ڪجهه ڏرڙ ڏيکاريا، ”هتي هن غار ۾ به هڪڙو شينهن رهندو هو، هاڻي ڪونهي!“
ٻروچ سان گورک جي جانورن تي ڳالهه ٻولهه پوري ٿي ته گورک جي ترقيءَ بابت سندس خيال ٻڌڻ تي دل ٿي، ”ڀلا! هي گورک تي ڇا پيو ٿئي؟“
”هاڻي سائين حڪومت ... هاڻي هي ڪيمپ بڻايو آ ... هاڻي ايڏهون ڪو رستو اچي ٿو ... آيو آ انڌو منڊو، هاڻي ته هتي ڪاروبار وڏا ڏسون ٿا ... اسان کي به چيوئين بروقتي ته توهان چوڪيدار آهيو، توهان بابا هتي، توهان کي به مزوري ملندو ... اسان انهيءَ ڪري ويٺا آهيون ته ملڪ اسان جو آ، حد اسانجو شهن جو آ ... الله جو آ ... هاڻي حڪومت وٽ خدا ڪري ڪو اهو انصاف ٿئي جو اسان جو حقدار آهيون هن ملڪ جو ... رهيل هتئون جا آهيون. جيڪڏهن اسان کي چوڪيدار رکندو يا ڪاروبار ۾ ڪندو ته اسان جو روزگار ۾ ڪشادو ٿيندو ... سٺو ٿيندو سائين ... جي نه ڪندو ته ماشاءَ الله!“ ماشاءَ الله چوندي ٻروچ ڄڻڪ صدين ۾ گهوريو ۽ فيصلو الله تي رکيو ، هُن پنهنجن ڏکن جو پوريءَ طرح اظهار نه ڪندي به مون کي ڏکوئي وڌو.
”هتي، توهان جا ڏک سور ڪهڙا آهن؟“ مون ڪوشش ڪئي ته ٻروچ گورک تي زندگيءَ جي سختين جو اڃا به تفصيل سان اظهار ڪري پر هن چيو،
”اسان کي ڏک سُور هتي ٻيو ڪونهي ... اسان کي ڏک سور اهو آهي ته رستو اسان وٽ ڪونهي، پاڻي اسان وٽ ڪونهي، رستو هجي ها، پاڻي هجي ها ... اسان جو هتان سڌو هڪ دڳ آ، اهو اسان پاڻ ڏهه ٻارنهن سال ٿيا هن ته هٿن سان ڀني اتهون اسان واٽ ٺاهيو آ ... هاڻي انهي جو اچڻ وڃڻ جي ڪري ... ٻيو ته مينهن نٿو وسي ته پوءِ ته هتي اسان ... وڏو پاڻي جو وڏو وڏو سور آ ... پوءِ ته اسان هن ملڪ کنئون رهي نٿا سگهون ... پوءِ هليا وڃون ٿا هيٺ، سنڌ رُلون ٿا ... جي آبادي ٿئي، پاڻي ٿئي، اسان جا اهي ٻنيون آهن، اهي ٻنيون اسان جا آباد ٿين ته پوءِ اسان کي ڪهڙو لاچار آهي (هتان لڏي وڃڻ جو!) “
واقعي! گورک چوٽيءَ تي پاڻيءَ جي وڏي کوٽ آهي. ڀلي ته هيٺ گاج ٻارنهن ئي مهينا وهندي هجي، اتان 5600 فٽ مٿي پاڻي ڇڪڻ ڏکيو آهي. اهي صرف 5600 فٽ ئي ناهن، گورک چوٽي گاج کان هڪدم مٿي 90 ڊگرين تي ڪونه آهي. اهو ويهه پنجويهه ڪلوميٽر اڙانگو ۽ ور وڪڙ اوچائين وارو پنڌ آهي. ان ڪري في الحال گورک جي ويجهو ٽي چار ڪلوميٽر پنڌ تي هڪ ٻئي جبل ’گڏان کوڙ‘ جي هنج ۾ موجود هڪ چشمي مان گڏهن تي پاڻي آندو ٿي ويو. مزورن گڏهن تي في چڪر جي حساب سان اجورو پئي ورتو. پاڻيءَ جو اهو ذريعو به مستقل ڪونه هو. جيڪڏهن مينهن پوندا رهن ته چشمو جاري رهي ٿو پر جي ٻه ٽي سال برساتون نه پيون ۽ ڏڪر پئجي ويو ته پوءِ اهو چشمو به سُڪيو وڃي.
عبدالرزاق شهه ٽنڊي رحيم وٽان نڪتل رستي مان به مطمئن هو پر اها واٽ گورک واسين لاءِ ڪنهن به ڪم جي ڪونه هئي. ڇا ڪو ٻيو رستو به ٿي سگهيو ٿي جيڪو ٺاهجي ها ته وڌيڪ بهتر ٿئي ها؟
”هائو!“ شهه چيو، ”رستا هتئون هينئن ڏاڍا ويجهائيءَ ۾ سولا آهن ... هتئون بس هيئن هلندي گاج بنگلي کنئون ... بس سنئون سڌو هتي ... بس ڏاڍو سولو ۽ سڌو آهي ... پر هنن ڇا چيو ته هيڪر رستا هيڏئون ٽنڊي رحيم کان آڻيون ته ايڏهون ٿوريون چاڙهي گهٽ آهن ... پوءِ بلڊوزر چڙهي اچن پوءِ کڻي هتئون سڌو ايئن لاهينداسون يا ايڏهون گاج بنگلي ڏي يا ايڏهون مينهان لَڪ ڏي!“
ٻروچ SDA جي ارادن تي ڳالهائيندي ڳالهائيندي پنهنجي طرفان تجويزون ڏيڻ لڳو. عبدالرزاق مينهان لڪ وٽان رستي جو حمايتي پئي لڳو، ”ايڏهون مينهان لڪ کئون بکر جي ڳوٺ، واهي پانڌي ڏانهن به وڃي سگهي ٿو ... اسان انهيءَ ان�