گورک جو رستو

گورک جو رستو
رات جي پهر ۾ جڏهن هي مختصر قافلو گَري جبل کان اڳتي وڌيو ۽ گاڏين جا فاصلا وڌي ويا، تڏهن اسان سنڌ واسين لاءِ هڪ بنهه نئون منظر سامهون آيو. اسان ڏٺو ته ڪاري آسمان جي اوچائين ۾ هڪ تيز شعاع ڪنهن وقت زمين کان آڪاس ڏانهن سفر ٿي ڪيو ته ڪنهن وقت ان جو رخ آڪاس مان 45 ڊگريون زمين ڏانهن ٿي پئي ويو. اهو ئي شعاع ڪنهن مهل اوڀر رخ ۾ ٿي وڌيو ته ڪنهن مهل اولهه رخ ۾! پر اها رواجي ڳالهه هئي. اهو شعاع ٻيو ڪجهه به نه پر اڳيان جبل تي چُرندڙ گاڏيءَ جون هيڊ لائٽون هيون، جيڪي اونداهيءَ ۾ پيچري تي نظر ڊوڙائي رهيو هيون. اسان ان شعاع جي ڪڍ ڪڍ پرهه ڦٽيءَ تائين هلياسين ۽ پوءِ اهي بتيون وسامي ويون. اسان وقت نوٽ ڪيو، صبح جا سوا چار ٿيا هئا ۽ گورک تي ٿڌ اوهيرا ڪري لهي رهي هئي.
اسان ڪجهه ڪلاڪن اندر ڄڻڪ ٽائيم مشين جي ذريعي اونهاري مان سياري ڏانهن سفر ڪيو هو. آگسٽ مهيني ۾ گورک چوٽيءَ تي ايتري ٿڌ هئي جيتري سنڌو ماٿريءَ جي ميدانن ۾ ڊسمبر ۽ جنوريءَ ۾ هوندي آهي. گورک ڏانهن ويندي اسان ٿڌين هوائن جا جهوٽا ان مهل ئي محسوس ڪيا هئا جڏهن جيپ جنگو ٺوٺ وٽان اتر ڏانهن مڙي هئي. جنگو ٺوٺ ۽ گورک جي وچ ۾ 57 ڪلوميٽر فاصلو آهي. ٻين لفظن ۾ کيرٿر جي پٺيءَ تي گورک کان جنگو ٺوٺ تائين سڄي ڇت سنڌ جي رواجي لوساٽيندڙ گرمي ۽ اونهاري کان محفوظ آهي.
گورک تي سج ڪني ڪڍي، اسان ڏٺو ته ڪوهيڙو کيرٿر تي ايئن ڊوڙي رهيو هو جيئن ڪوهه مريءَ تي بادل ڊوڙندا آهن. اهو ڪوهيڙو ئي آهي، جيڪو گورک تي جابلو ٻوٽن لاءِ پاڻيءَ جون گهرجون پوريون ڪري ٿو. اسان کيرٿر کان هيٺ ماٿرين ۾ ڦِيش جا ننڍڙي قد وارا ٻوٽا ڏٺا هئا جن تي هتان جي جابلو معاش جو ايترو دارومدار آهي جو کيرٿر جي اوڀر ۾ هڪ قديم شاهراهه جو نالو ئي ”ڦِيش واٽ“ آهي. گورک واري ڇت تي ڦيِش جو قد ماڻهو جيترو يا ان کان به مٿي هو.
هڪ اڀياس موجب گورک، سمنڊ جي سطح کان 5688 فٽ اوچي چوٽي آهي. (لڳ ڀڳ اها ئي اوچائي ڪوهه مريءَ جي آهي) ان چوٽيءَ کي ڏند ڪٿائي حيثيت آهي، شايد انڪري ته اها سال 1996 تائين سڌريل دنيا لاءِ ناقابل تسخير رهي. اِها ٻي ڳالهه آهي ته سنڌ ۾ هن ڇت تي جابلو لوڪ صدين کان آباد آهن ۽ اها ’تسخير نه ٿيل‘ ڪونه آهي. اهو ڪولمبس ۽ واسڪو ڊيگاما جهڙو ڪوڙ ٿيندو جن يورپ ۾ وڃي ٻٽاڪون هنيون هيون ته هنن آمريڪا ۽ هندستان ڳولي لڌو هو. ڳولي لهڻ ۽ دريافت ڪرڻ جي دعويٰ تڏهن ڪجي، جڏهن اتي ڪو ٻيو انسان ان کان اڳ موجود نه هجي.
هن وقت ڪراچيءَ کان گورک چوٽيءَ جو ڪُل فاصلو وايا ٽنڊو رحيم ۽ ڦوسي لڪ 421 ڪلوميٽر آهي پر جيڪڏهن ڪراچيءَ کان بلوچستان مان دريجي، لوئي ۽ جنگو ٺوٺ واري واٽ سان وڃجي ته اهو پنڌ 260 ڪلوميٽر بيهندو. اهي جيپ جا رستا آهن. جيڪڏهن، جوهيءَ کان يارو سائين وارو واٽ سان وڃجي ته اهو پنڌ 60 ڪلوميٽر ٿيندو پر ان واٽ سان پڇاڙيءَ تائين جيپ جي ذريعي نٿو وڃي سگهجي، جيپ گاج وٽ ڇڏڻي پوندي ۽ جبل تي پنڌ چڙهڻو پوندو. هڪ رستو ڪڪڙ کان گورک تائين تجويز ٿيل آهي، جيڪو 90 ڪلوميٽر ٿيندو. اهو روڊ سالن کان ٺهي رهيو آهي ۽ خبر ناهي ته ڪڏهن مڪمل به ٿيندو يا نه!
سيوهڻ کان گورک تائين هيلي ڪاپٽر جي ذريعي وڃجي ته فقط پنجن کان اٺ منٽ لڳندا. اسان کان ٽي چار ڏينهن اڳ تڏهوڪو صوبائي وزير نثار کهڙو به ايئن ئي جيپن ذريعي ڏهه ڪلاڪ جيپ هلائي گورک تي پهتو ته ٿڪ کان نڍال ٿي پيو ۽ وائرليس ذريعي وڏي وزير جو هيليڪاپٽر گهرايائين جيڪو ان وقت بڊي تي لٿل هو. اهڙي طرح هو پنجن منٽن ۾ گورک کان بڊي تي پهچي ويو.
سيوهڻ کان گورک وڃبو ته شهر، ڳوٺ ۽ ماڳ ڪجهه هن ريت ايندا: باجارا، جهانگارا، بُلهي جون بٺيون، نُڪو بٺي گبربند، ڪائي، نئنگ ماٿري، گاجي شاهه، ٽنڊو رحيم، نئه انگئي، ايس ڊي اي جي بيس ڪئمپ (قبرستان پير عمر)، مري تلاءُ، جنگو ٺوٺ (ڊوگر چوڪ)، ڳاڙهو ڪڇو، روهيل جهر، ست ڪرڙ (هتي ڪنهن وقت ۾ انگريزن جي چوڪي هئي)، اڇي چاڙهي، ڦوسي لڪ، بنگل ديرو، ڇانگ مُٺ، کٽو بُٺي، ڄمورو لڪ. مجموعي طور تي اسان ائين چئي سگهون ٿا ته سيوهڻ کان گورک جي واٽ تي اسان لڪيءَ کان پوءِ بڊو، گَرو، ڪارو ۽ گورک جبل ڏسون ٿا.
هن سفر ۾ اسان مختلف ماڳن جي وچ وارا جيڪي فاصلا نوٽ ڪري يا معلوم ڪري سگهياسون، سي هن ريت آهن: سيوهڻ کان گورک 149-150 ڪلوميٽر، ٽنڊي رحيم کان گورک 93 ڪلوميٽر، ٽنڊي رحيم کان جنگو ٺوٺ 36 ڪلوميٽر، جنگو ٺوٺ (ڊوگر چوڪ) کان گورک 57 ڪلوميٽر، ڊوگر چوڪ کان ڦوسي لڪ 27 ڪلوميٽر، گورک ڏانهن ويندڙ واٽ ۾ ايندڙ بلوچستان جي حد 21 ڪلوميٽر (ڄموري وارو علائقو)، بارود جي مدد سان صاف ڪيل رستو 4.5 ڪلوميٽر. هڪ ڳالهه بهرحال ڪافي ڏکوئيندڙ هئي ته اسان کي گاج کان کيرٿر ۾ سنڌي ڳالهائيندڙ قبيلا نه هئڻ برابر مليا، اسان کي ٻڌايو ويو ته اتي شهه، بروهي، الکاڻي، ملوکاڻي، رستماڻي ۽ بوزدار گهڻا آهن. البت ٻه ٽي گهر سومرن جا به ٻڌايا ويا.
هاڻي ته گورک جو رستو کلي چڪو آهي ۽ ڪو به ماڻهو ننڍي فور ويل گاڏي کڻي کيرٿر جي پٺاڙن تان ٿيندو اوستائين پهچي سگهي ٿو پر 14 آگسٽ 1996 تائين اوستائين وڌ ۾ وڌ چاليهه پنجاهه گاڏيون پهتيون هونديون. گورک تي پهرين گاڏي ڪيئن ۽ ڪڏهن پهتي؟ اهو به گورک جي تاريخ جو هڪ دلچسپ واقعو آهي.
گورک تي پهرين جيپ جُون جولاءِ 1995ع تي اُٺن جي پٺن تي سوار ٿي پهتي. سوزوڪي جيپ، جنهن جي نمبر پليٽ ”BA 2165 ڪراچي“ هئي، خدابخش جروار مستريءَ جي نگرانيءَ ۾ گاج بنگلي وٽ کولي وئي ۽ 20 هزار رپين جي خرچ سان ٽن چئن ڏينهن ۾ چوٽيءَ تي ٽُڪرن ٽُڪرن ۾ پهتي، جتي جيپ کي ٻيهر جوڙيو ويو ۽ اها چوٽيءَ تي ڊوڙ ڊڪ لاءِ ڪم آئي.
هن مهل، گورک تي ٻن ڪمرن وارو ننڍڙو ريسٽ هائوس آهي، جنهن سان ڪاٺ جي ڪمرن تي مشتمل هڪ بورچيخانو ۽ اسٽور به آهي. في الحال سياحن کي پنهنجي سفر جو سامان پاڻ کڻي وڃڻو پوندو، جنهن ۾ راشن پاڻي ۽ پيٽرول بنيادي شيون آهن، البت ريسٽ هائوس ۾ هنڌ بسترا ۽ ٽيبل ڪرسيون موجود آهن.
گورک جي موسم بابت مقامي ماڻهن ٻڌايو ته اتي ڪڏهن به آسمان مان برف نه پئي آهي پر سياري ۾ سخت ٿڌ سبب هتي ڪوهيڙو پارو ٿي ڄمي وڃي ٿو. 1995ع جي اونهاري ۾ جڏهن سيوهڻ ۽ سنڌ جا ٻيا ميداني علائقا 45 ڊگريون سينٽي گريڊ ۾ تپي رهيا هئا تڏهن به گورک تي گرميءَ جي وڌ ۾ وڌ حد 26 ڊگريون رڪارڊ ڪئي وئي هئي. ان خشڪ ۽ ٿڌي مند سبب هتي ڦِيش، پَنير، ڪَهو، ٿُوهر ۽ ٿَرهارو جام هئا. ڦِيش جا پن کجيءَ وانگر هوندا آهن، جنهن مان ٽوڪريون ۽ تڏا ٺاهيا ويندا آهن، ان ۾ ٻير جيترا ننڍا ڏوڏا ٿيندا آهن. ڪَهو وڻ آهي جنهن ۾ پيرون به ٿين ٿا. چون ٿا ته ڪَهو سائِي ۽ خارش جو بهترين علاج آه�