گورک جي ترقي، هڪ خواب جو سفر

�ھي.
گورک ھل اسٽيشن واري خيال جو ٻج ته انگريزن ئي پوکيو، پر 1954ع ۾ گورک ھل اسٽيشن لاءِ 11 لک روپيا رکيا ويا، جلد ئي اھا رقم فلڊ رليف فنڊ ۾ ڏني وئي. ذولفقار علي ڀٽي جي دؤر ۾ ھتي ھيلي پيڊ ٺھيو ۽ ڪيئي سروي ڪرايا ويا. محمد خان جوڻيجي جي دور (1985ع) ۾ ان ڏس ۾ 70 لک رپيا رکيا ويا هئا. آگسٽ 1990ع ۾ جڏھن بينظير ڀٽو گورک جي معائني لاءِ هيليڪاپٽر ذريعي مَمٿل چوٽيءَ تي لٿي تڏھن ھن گورک رٿا لاءِ چار ڪروڙ روپيا منظور ڪيا ھئا. اھي چار ڪروڙ روپيا نه ڄاڻي ڪٿي خرچ ٿيا، سر زمين تي ته ڪا به شئ سامهون ڪونه آئي.
1992ع ڌاري ضلعي انتظاميه ٽنڊي رحيم کان گورک تائين روڊ ڪڍڻ جي جيڪا ڪوشش ڪئي، ان ۾ نيڪ جذبو موجود ھو. اڃا به ايئن کڻي چئجي ته دادوءَ جي تڏھوڪي ڊپٽي ڪمشنر اھو ثابت ڪري ڏيکاريو ته جيڪڏھن ضلعي انتظاميه کي ٿورا ئي فنڊ ڏنا وڃن ته اھا گورک کي ترقي وٺائي سگھجي ٿي. اسان پاڻ ڏٺو ته ضلعي انتظاميه ڪيئن نه ڪيئن ڪري، ڪجهه پئسا ميڙي چونڊي ڪم ۾ ھٿ وڌو. ضلعي ۾ موجود آرميءَ عملي ڪم ڪيو ۽ مقامي سردارن خاص ڪري سردار محمد بخش جنگواڻيءَ مدد ڪئي. نتيجي ۾ 42 ڪلوميٽر جيپ جوڳو رستو تيار ٿي ويو. باقي ڪي 10‐12 ڪلوميٽر رستو ڪڍڻ لاءِ ڪجھه بارود گھربل ھو جيڪو شايد مھيا ٿي نه سگھيو. حڪومت ڪڪڙ کان گورک طرف رستو فراھم ڪرڻ جي ڪوشش پئي ڪئي پر ذڪر ڪيل متبادل واٽ به خراب نه ھئي. ان واٽ ۾ فقط ٻن يا ٽن تي ھنڌن تي وچوليون پـُليون پونديون ڇاڪاڻ ته برساتن کان پوءِ نئه انگئي ۾ اڪثر پاڻي ھوندو آھي.
بينظير ڀٽو ته ڪلاڪ کن مَمٿل چوٽي تي رھڻ کان پوءِ پنھنجي منزل ڏانھن موٽي وئي، پر ڪاڇي ۾ مھم جوئيءَ جي ھڪ لاوارث ڪھاڻي گشت ڪندي رھجي وئي. ھيءَ انھن غريب ملازمن جي مھم ھئي جن سرڪاري حڪمن تي بي حد مختصر وقت ۾ مَمٿل سَر ڪئي. انھن ماڻھن کي حڪم مليو ھو ته ” ان کان اڳ جو وزير اعظم بينظير ھيليڪاپٽر ذريعي ممٿل تي پھچي، ڪرسيون، ميزون، واٽر ڪولر ۽ ضرورت جون ٻيون شيون کڻي اتي پهچي وڃو!“
خوشقسمتيءَ سان انھن مان ڪجھه ملازم اسان کي شاھه حسڻ ريسٽ ھائوس ۾ ملي ويا. ”سائين ڪھڙيون ٿو ڳالھين پڇين، نوڪري بچائڻ جي مھم ھئي ... نه ته پاڻ کي ڪھڙو لاچار آھي جو پيا جبل چڙھون ! ... موت ھو سائين، موت!“ ظاھر آھي، ميداني علائقي جو عام سرڪاري ملازم جڏھن سامان پٺن تي ڍوئي جبل چڙھندو ته ان کي ’موت‘ نه سڏيندو ته ٻيو ڇا چوندو!؟
ھڪ ملازم جو نالو بلاول مستوئي ۽ ٻئي جو نالو عزيزالله ڀٽو ھو. ٻئي ھمراھه مختيار ڪار وٽ ڪوٽوار ھئا. ٽئين ھمراھه جو نالو خيرمحمد لاشاري ھو. ھمراھن ماضيءَ کي ياد ڪري ڳِيتون ڏنيون ۽ ذھن تي زور ڏئي گورک ڏانھن سفر جو بيان ايئن ڪيو، ڄڻ ’ڪي ٽـُو‘ جي چوٽي چڙھڻ نڪتا ھجن !
”سڀ کان پھرين ته اسان کي جوھيءَ مان کڻي جيپن ۾ ڀري وڃي نئه گاج بنگلي تي ڇڏيائون ... اسان جوھيءَ مان جيپن رستي منجھند جو 2 وڳي نڪتاسين ۽ لعنتاڻي لڪ تي شام جو ڇھين لڳي پھتاسين ... آگسٽ جو مھينو ... لعنتاڻو لڪ ڪنھن وقت ۾ انگريزن جي ڪئمپ ھئي ... اهو ديھه راڄـُو ديري ۾ گاج بنگلن کان ڪي 20 کن ڪلو ميٽر اولھه ۾ آھي ... ھن کان اڳتي جيپ نٿي ھلي ... لَڪ کان پوءِ اسان ٽي ڍورا ٽپيا ... لعنتاڻي لَڪ ۾ انگريزن جي وقتن ۾ لوھي پينگھو ھوندو جنھن تان نئه گاج ٽپندا ھئا...“
”... ٽي ڍورا ٽپي، لعنتاڻي لڪ جي چشمي بارگ تي پھتاسين ته رات جا 10 ٿيا ھئا ... اھو رستي ۾آخري پاڻي آھي ... ڪلاڪ آرام ڪري را ت جو 11 لڳي سفر شروع ٿيو. صبح جو چئين وڳي وڏي ڪاري جبل تي پھتاسين ... ڪاري جبل جون ست چاڙھيون آھن ... ڪارو جبل ايئن پيو لڳي ڄڻ سيمينٽ جا ڍير ھجن ... صبح جو 8 وڳي ڪاري جبل جي چوٽيءَ تي پھتاسين ... ان جبل تان گڏھه ۽ اٺ به چڙھيا پئي ... ھي جبل ڏاڪن وانگر آھي ... ڪاري جبل کان گورک جي پاڙ تائين ٻن ڪلاڪن جو پنڌ آھي ...“
”... بينظير صاحبه ممٿل تي لٿي. ھي ميدان 50‐40 ايڪڙ کن ٿيندو. ھن پاسي جا ماڻھو سنڌي، سرائڪي، بلوچي ۽ بروھي ڳالھائين ٿا ... بلوچستان جو ڄمورو شھر گورک کان اولهه ۾ آھي ... اسان کي اولھه طرف ھيٺ ڪنھن شھر جون بتيون نظر پيون اچن ... ٿي سگھي ٿو ته اھو ڄمورو شھر ھجي ... اوڀر طرف صبح جي پھر ۾ اسان کي نيري سنھي ڌارا نظر پئي آئي، اھا سنڌو ندي ھئي ... اھا يقيناََ سنڌو ندي ھئي ڇاڪاڻ ته دادو شھر مان، جيڪڏھن مند صاف ھجي ته صبح جي پھر ۾گورک چوٽي ڏسي سگھجي ٿي ...
” ...بس سائين! اسان به پھتاسين ته بينظير صاحبه جو ھليڪاپٽر به لٿو ... عزت بچي وئي ... اڌ ڪلاڪ به مس ترسي ... وڏا صاحب به ھيليڪاپٽر ۾ ھئا ... نقشا کولي پئي ڏيکاريائون ... بس پوءِ ھر ڪو واپس ٿيو ... ميلي جي موٽ ۾ رڳو نفسانفسي ھوندي آھي ... پوءِ، واٽ تي جبل لھڻ مھل اسان کي پنھنجا صاحب به مليا. ھڪڙو صاحب ته چوي پيو، نوڪريءَ مان ڪڍن ته ڀلي ڪڍن ... پاڻ ھتان اڳتي ڪونه ھلنداسين !“
گورک ڪا ايڏي مشڪل چوٽي نه آھي، جبل ته ھر ڪو جبل ھوندو آھي. پر گورک کي محال جبل چوڻ مناسب نه آهي. جيڪڏھن ڍنگ جو رستو پئجي ويو ته 12 ڪلاڪن جي اھا چاڙھي مشڪل سان اڌ ڪلاڪ جو پنڌ وڃي بچندي،
جنوري 1992ع ۾ اسان کي ٽنڊي رحيم کان جنھن واٽ سان موڪليو پئي ويو. سا شروع ۾ مقامي سردارن تيار ڪرائي ھئي، پر پوءِ ھڪ فوجي عملدار ضلعي انتظاميا جي مدد سان بليڊ ھڻايو ھو. جيڪڏھن جيپ جا ٽائر مضبوط ھجن ته ڪو به سبب ناھي جو گاڏي گرو جبل اڪري نه سگھي. اسان کي ٻڌايو ويو هو ته گَري جبل کان گورک طرف رستو ذري گھٽ مڪمل ھو. واٽ ۾ ڪو ڏھاڪو کن ڪلو ميٽر اھڙو رستو ھو جتان جيپ لنگھي نه سگھي ھا. اھي ڏھاڪو کن ڪلو ميٽر بارود ذريعي صاف ڪجن ھا ته جيپ سڌو گورک يا ممٿل تي وڃي بيھي ھا. ٽنڊي رحيم کان گورک 54 ڪلو ميٽر رستو آھي، جيڪو گري لڪ کان سرماڻي، سونا لڪ، دڙمي، ڳاڙھو ڪڇو، روھيل جو جھر، ڦوسي لڪ، بارگ جي لٽ ۽ ڄمورو لڪ کان ٿيندو گورک پھچي ٿو.
1992ع ۾ ضلعي انتظاميا ٽنڊي رحيم کان جنھن واٽ جي تجويز پئي ڏني، ان سان نئه گاج جي رنڊڪ ڪونه پئي ٿي. ڪَڪڙ کان جيڪا واٽ ورتي پئي وئي، اھا گورک تائين نه پر گاج جي اترين ڪنڌيءَ تائين پھچائي سگهي ٿي. ٽنڊي رحيم کان واٽ جي صورت ۾ گاج تي پـُل ٻڌڻ جي ضرورت نه هئي ڇاڪاڻ ته ٽنڊي رحيم لاءِ سيوهڻ کان جهانگارن واري واٽ کان اڳتي نئه گاج رستي ۾ نه ٿي اچي.
ماڻھن جي زبان تي گورک چڙھيل آھي ۽ ڇاڪاڻ ته نئه گاج جي پنهنجي سونهن آھي تنھن ڪري گورک سان گڏو گڏ گاج ۾ اندر تائين وڃڻ جو رستو ڪڍڻ به ضروري آهي. گورک سان گڏ گاج جي ڪنڌين کي به اهميت ڏيڻ جي ضرورت آهي. گورک کي ترقي ضرور وٺائڻ گهرجي پر اھو نه وسارجي ته سنڌ ۾ فقط گورک ئي اھڙي چوٽي ناھي جتي ھِل اسٽيشن ٺ�