گورک جي ترقيءَ لاءِ ابتدائي ڪم

روجيڪٽ لاءِ ٻيهر اشتهار ڏيڻ تي به سوچيندا رهيا آهن. بهرحال، اهڙو ڪو فيصلو اڃا ڪونه ٿيو آهي، ممڪن آهي ته اڳوڻي آڇ تي ئي ڪو فيصلو ڪيو وڃي!“ بشير صاحب چيو هو.
”هن پارٽيءَ آخر هتي ڇا ڇا پئي ٺاهڻ چاهيو؟ ڇا صرف گاج بند، گورک- ڪچرڪ پُل، فارينر ڪلبون ۽ ڪراچيءَ کان روڊ؟“ مون پڇيو هو.
”هنن جو پروگرام وڏو هو، هڪ مڪمل هِل رِزارٽ يا ٽوئرسٽ رِزارٽ ... اسان وٽ اهڙي ڪنهن مڪمل رِزارٽ جو ڪو تصور ئي ڪونه هو، جنهن ۾ ڪا ڪلب هجي ته گڏوگڏ هڪ اسلامڪ سينٽر به هجي، هنن انهن سان گڏ منڇر کي به سڌارڻ پئي چاهيو. سندن خيال هو ته هُو گورک کي اونهاري جي تفريح گاهه ۽ منڇر کي سياري جي تفريح گاهه بڻائيندا“، SDA جي ڊائريڪٽر جنرل ٻڌايو هو.
”منڇر جي ترقيءَ بابت ان غير ملڪي پارٽيءَ وٽ ڪهڙو تصور يا پروگرام هو؟“ مون وڌيڪ معلومات لاءِ پڇيو هو.
”هنن جوپروگرام هو ته هُو منڇر ۾ وسيع پئماني تي کاٽي ڪري، ان کي اونهو ڪندا ۽ مختلف جاين تي huts ٺاهيندا ۽ بانس جا وڻ پوکيندا!” انصاريءَ ٻڌايو.
اهو پروگرام ڄڻ ته هڪ ٻيو ضروري پروجيڪٽ هو. جنهنجو مطالبو اسان ماضيءَ ۾ ڪندا رهيا آهيون. منڇر جي کاٽي هڪ ايڏو وڏو ڪم آهي جو سرڪار ان مطالبي تي ئي پگهرجي وڃي ٿي. هي ڄڻڪه هڪ ننڍي سمنڊ جي کاٽي ڪري ان کي اونهو ڪرڻ جي ڳالهه هئي جنهن سان نه رڳو تفريحي پر ماحولياتي ڀلائي ٿئي ها.
غيرملڪي ڪمپنيءَ جڏهن منڇر جي کوٽائيءَ جي ڳالهه ڪئي تڏهن ممڪن آهي ته هنن جي ذهن ۾ فقط ايترو هجي ته هو کوٽائيءَ ذريعي نڪتل مٽيءَ سان منڇر ۾ وچ وچ تي ٿلها ٺاهي اتي بنگلا يا ريسٽ هائوس يا گهر ٺاهيندا، پر ان مان ٻيو فائدو اهو ٿيندو ته منڇر جي اونهي ٿيڻ کان پوءِ منڇر جي پيٽ ۾ پاڻي اونهائيءَ ۾ جمع ٿيندو جنهن سان اوسي پاسي جي زمينن ۾ پاڻي جي سطح به ساڳي رهندي ۽ زمينون سم ۾ خراب ٿيڻ بدران پوکيءَ لائق رهنديون. منڇر ۾ پاڻيءَ جي واڌ سان مڇيءَ جي افزائش وڌندي، جيڪا هن وقت خطري ۾ آهي.
”ان پارٽيءَ جي ڪميٽمينٽ هئي ته هو منڇر کي سُڪڻ نه ڏيندا جيڪا عام طور ٻه ٽي سال برسات نه پوڻ سبب سُڪي ويندي آهي. هنن جو چوڻ هو ته هو گاج ڊيم ٺاهي ان مان منڇر کي مستقل پاڻي ڏيندا رهندا.“ بشير انصاريءَ ٻڌايو هو.
اسان لاءِ سوچڻ جي ڳالهه اها آهي ته جڏهن غيرملڪي سيڙپڪار منڇر کي پنهنجي ليکي ترقي ڏيارڻ لاءِ تيار آهن ته پوءِ سنڌ سرڪار اهو ڪم پاڻ ڇو نٿي ڪري سگهي؟ جواب شايد اهو آهي ته اسان سيڙپ ڪرڻ ۽ سيڙپ ڪڍڻ جي طريقن کان واقف نه آهيون، نااهل آهيون يا اهو جذبو ۽ شوق ڪونه آهي جيڪو اسان جي قسمت بدلائي سگهي ٿو. ڇا اها حيرت جي ڳالهه نه آهي ته اسان جون ڪروڙها روپين جون لاڳتون سرزمين تي نظر ئي ڪونه اينديون آهن پر جتي معمولي لاڳتون ۽ جذبو گڏجي پوندا آهن، اتي گورک تائين رستو نڪري ايندو آهي.
سنڌ ۾ سياحت جو شعبو ترقي ڇونه ڪري سگهيو آهي ۽ اتر وارن علائقن ۾ سياحت جو نيٽ ورڪ سٺو ڇو آهي؟ هي خود تنقيديءَ جو سوال آهي؟ غيرملڪي ماڻهو جڏهن پنهنجيون سيڙپون کڻي ٿا اچن تڏهن هُو اهو به ڄاڻن ٿا ته هُو پنهنجيون سيڙپون ڪيئن ڪڍندا! پر اسان ايئن نٿا ڪريون. اسان معنيٰ اسان جو سرڪاري شعبو ڇاڪاڻ ته نجي شعبي ۾ سواءِ خواهشن جي ٻيو ڪجهه به ڪونه آهي. اسان اها رٿابندي ڪيون ئي ڪونه ٿا جيڪا اسان جي قسمت کي بدلائي سگهي. ٻين لفظن ۾ اسان وٽ رٿابندي آهي ئي ڪونه، رڳو آهن فنڊن کي چَڪ ۽ ٽِي اَي ڊِي اَي تي زور. اسان پنهنجين ڪوتاهين سبب اڃا تائين سنڌ ۾ سياحت جي شعبي کي فائديمند ۽ لاڀائتو ڪري ڪونه سگهيا آهيون.
ٽوئراِزم ڊيولپمينٽ ڪارپوريشن آف پاڪستان ۽ پنجاب جي ڪارپوريشن اتر پاڪستان ۾ ان طرز تي چڱو ڪم ڪري چڪيون آهن، پر اصل ڳالهه اها آهي ته غير ملڪي سياح ۽ شراب گڏ گڏ هلن ٿا. نيٺ، غير ملڪي سياح پاڪستان جي غير محفوظ ماحول ۾ روزا رکڻ لاءِ ڇو اچن؟ اتر پاڪستان ۾ غيرملڪي سياحن لاءِ شراب جي اجازت آهي ۽ ڪارپوريشنون اتي شراب جي وڪري مان ٽيڪس بچائي ڪمائي ڪن ٿيون.
اهوتصور بلڪل غلط آهي ته ڪو سنڌ ۾ سياحت ان ڪري نه ٿي وڌي جو هتي جا جبل ساوا نه آهن يا هتي گرمي آهي. جيڪڏهن ايئن هجي ها ته پوءِ پاڪستان جو سڄو سائو علائقو سياحن لاءِ ڇڪ جو سبب بڻجي ها، رڳو ڪوهه مري، ڀُور بن وغيره ئي ڇو؟ يا رڳو سيف الملوڪ ڍنڍ، ڪاغان، ڪالام ۽ سوات ماٿريون ئي ڇو؟ اتر ته سڄو سائو يا برف پوش آهي!
گلگت ۾ ڪهڙي ساوڪ آهي؟ اها سنگلاخ پهاڙين ۽ برف تي مشتمل وادي آهي، ڪوئٽا ۾ ڪهڙي ساوڪ آهي ۽ هنزه ۾ ڪهڙي ساوڪ آهي؟ اتي به ساوڪ جا ڪي ٽڪرا آهن، ٻيو ڇا آهي؟ ساوڪ هروڀرو ڪا مکيه ڪشش ڪونه آهي. ساوڪ رڳو اسان کي ڇڪي ٿي، ڇو ته اسان ساوَن جبلن کان سِڪل آهيون. جيڪڏهن ساوڪ ئي سڀڪجهه آهي ته پوءِ آسٽريا وڌيڪ سائو آهي پر ماڻهو سوئٽزرلينڊ وڃڻ پسند ٿا ڪن. هر ماڻهوءَ جي پنهنجي پسند آهي. ماڻهو راڪاپوشي، ناگاپربت يا ڪي ٽـُو ڏسڻ ٿا وڃن، جيتوڻيڪ اتر واري علائقي ۾ اڪثر هنڌن تي ڄڻڪ ساڳيا ساڳيا منظر آهن. اصل ۾، ڪي خاص ماڳ هوندا آهن، جيڪي ماڻهن لاءِ ڪشش جو سبب بڻجن ٿا.
اسان وٽ موهن جو دڙو، ٿر، رني ڪوٽ آهن، ساڳي طرح مصر جي برن ۾ اهرام آهن. اهي ڪي ساوا علائقا ڪونه آهن. ان ريت اسان چئي سگهون ٿا ته ڪي خاص ماڳ خاص قسم جي ڪشش رکن ٿا، پر بنيادي ڳالهه اها آهي ته سياح اوڏانهن ويندو جتي وڃڻ ۽ ترسڻ جي سهوليت هوندي.جتي جان مال ۽ عزت محفوظ هوندي.
سياح چاهي ٿو ته مان دنيا کان پري به هجان پر دنيا سان ڳنڍيل به هجان. گورک جي چوٽيءَ تي ويٺل سياح جيڪڏهن چاهي ته دنيا سان ڳالهايان ته هُو ڳالهائي سگهي، پر جيڪڏهن چاهي ته مون سان ڪو به نه ڳالهائي ته پوءِ ڀلي هُو اتي لڪو ويٺو هجي! ان کانسواءِ، هر سياح جي پنهنجي پسند هوندي آهي. عام طور چيو ويندو آهي ته جتي عورت ۽ شراب هجي اتي سياحت وڌي ٿي پر ايئن به ضروري نه آهي. هر سياح شرابي نه هوندو آهي. ڇا پاڪستاني سياح ڪوهه مري شراب پيئڻ ويندا آهن؟
سنڌ ۾ سياحت جو بنياد تاريخ ۽ قديم شاهراهه بڻجي ٿو. ڇاڪاڻ ته يورپي لوڪ توڻي قديم آثارن سان دلچسپي رکندڙ ڪافي سياح ’سڪندر واري واٽ‘ ۾ دلچسپي رکن ٿا يا ميسوپوٽيما ۽ مصر ڏانهن ايندڙ ويندڙ شاهراهه ۾ دلچسپي رکي سگهن ٿا يا ٻُڌڪن آثارن ۽ موهن جي دڙي ۾ دلچسپي رکي سگهن ٿا يا وري جيڪڏهن هنن کي سياري ۽ اونهاري جا جديد ترين ۽ مڪمل قسم جا تفريحي ماڳ تيار ڪري ڏجن، يا وري ڪا انوکي شئ جيئن منڇر، ٿر يا رني ڪوٽ آهن، اتي سهوليتون پيدا ڪري ڏجن يا جيئن سيوهڻ ۽ ڀٽ شاهه جا ميلا آهن. ايئن ته اسان وٽ موهن جو دڙو، ڊيلٽا، مڪلي ۽ ڪينجهر به آهن، جتي سياح ڇڪجي اچي ٿو، پر اسان هنن کي ڪهڙي سهوليت مهيا ڪري سگهيا آهيون؟ مختصر لفظن ۾ سنڌ جي قديم تر