گورک جي خواب کان اڳـتي

سياحت کي سياحن جي نظر سان ڏسڻو پوندو
نه رڳو کير ٿر جي ڪرنگهي تي سياحتي ڪشش آهي پر کير ٿر جي جهولين ۾ هنڌ هنڌ حيرت جهڙا تفريحي ۽ آرڪيالاجيڪل ماڳ آهن، مثال طور توهان فقط نئه نريءَ کي ئي کڻو، جيڪڏهن بودي مڪان ۽ ڪاري ڪوٽ کان زيني ڍوري ۽ ٽرڪ دوري کان مغل ڪوهه تائين جيپ جو روڊ هجي ته هڪ درجن کن نوان تفريحي ۽ آرڪيالاجيڪل ماڳ گورک جي سياحن لاءِ کلي پوندا. جيپ جوڳو رستو هجي ته فقط ان هڪ نئه ۾ دلچسپيءَ جون جايون ڏسڻ لاءِ توهان کي ٻه ٽي ڏينهن لڳي ويندا. نئه نريءَ جا خوبصورت نظارا، وسيع ڪنڀ، چُن پٿر فارميشن جون عجيب قدرتي غارون، انهن جي اوسي پاسي ۾ آڳاٽي زماني ۾ رهندڙ انسانن جون آباديون ۽ انهن جي هٿان پٿرن تي ڇڏيل يادگار چٽساليون توهان کي سحر ۾ جڪڙي ڇڏينديون.
کيرٿر ۾ نئه نري جهڙيون ٻيون به کوڙ ساريون خوبصورت برساتي نديون آهن، توهان نئه کينجيءَ کي وٺو! نئه سيتا ۾ وڃو، نئه مزاراڻيءَ ۾ وڃو، نئه شانهر، نئه ڪيهرجي، نئه سگرو ۽ سالاري ڏسو، توهان حيران ٿي سوچيندا ته اهي ماڳ ۽ علائقا اڃا تائين نظر انداز ڇو آهن؟ نئه کينجي، نئه نري، نئه مزاراڻي ۽ نئه گاج سنڌ جون سڀ کان سهڻيون برساتي نديون آهن. انهن سڀني شين کي پاڻ ۾ مربوط ۽ منظم ڪرڻو پوندو.
حڪومت کي سنڌ ۾ سياحت وڌائڻ لاءِ ڪي عملي قدم کڻڻا پوندا، فقط ڳالهين سان ڪم نه هلندو. اسان کي گهٽ ۾ گهٽ ايترو ضرور ڪرڻو پوندو ته سياحت کي سياحن جي نظر سان ڏسڻو پوندو ته نيٺ ڪنهن سياح لاءِ (جيڪو ملڪي هجي يا غير ملڪي) ڪنهن ماڳ ۾ هنن لاءِ ڪهڙي بنيادي ڪشش آهي؟ ڪنهن به انسان کي سڀ کان پهرين امن امان جي ضمانت، سولو روڊ رستو، ماني ٽِڪي ۽ چانهه پاڻي ته کپي ئي کپي! ٻيون سهولتون ۽ دلچسپيءَ جون شيون به وقت سان اينديون.
مون کيرٿر کي پنهنجن محدود وسيلن سان هڪ سياح ۽ ريسرچر جي حيثيت سان ڏٺو آهي. منهنجي علم ۾ ننڍيون وڏيون کوڙ ساريون شيون آهن جن کي تفريح لاءِ بهتر ڪري سگهجي ٿو. آئون وقت به وقت اهي تجويزون واسطيدار عملدارن کي به ڏيندو رهيو آهيان، پر خبر نه آهي ته سرڪار سڳوري اهي ننڍيون ننڍيون تفريحون پاڻ ۾ مربوط ڪرڻ لاءِ سنجيدهه ڇو نه ٿي ٿئي.
سنڌ ۾ سياحت جي ترقيءَ لاءِ رني ڪوٽ ۽ گورک ٽوئرسٽ انفرا اسٽرڪچر جو هنگامي بنيادن تي بندوبست ٿيڻ گهرجي . ڪنهن به حڪومت لاءِ ڪا وڏي ڳالهه نه آهي، جيڪڏهن اها بنيادي مسئلا حل ڪرڻ لاءِ ٽن مهينن جو ٽارگيٽ ڏيئي ڇڏي. سڀ کان پهرين مقامي ٽوئرازم تي ڌيان ڏيڻو پوندو، مقامي سياحت جي فروغ جو ابتدائي ڪم ڪرڻو پوندو. سنڌ جا ماڻهو گورک ڏسڻ جو شديد شوق رکن ٿا، پر انهن کي ته اڃا تائين امن امان، ماني ٽڪي، رهائش ۽ باٿ روم جي سهوليت به نه ملي آهي، ڪو سياح، پوءِ کڻي اهو غير ملڪي هجي يا مقامي، ان کي سفر لاءِ جيڪي بنيادي سهوليتون يا ضمانتون گهرجن، انهن جون اوليتيون ڪجهه هن ريت آهن:
ڊيولپمينٽ
1- امن امان:
جيتوڻيڪ، امن امان جي صورت حال گذريل صديءَ جي 80 ۽ 90 وارن ڏهاڪن جي ڀيٽ ۾ تمام بهتر آهي، پر حالتون اڄ به هروڀرو ڪي اطمينان بخش نه آهن، ڪو به اڻوڻندڙ واقعو، ڪٿي به ۽ ڪيڏيءَ به مهل ٿي سگهي ٿو، ۽ ڪو به سمجهدار ماڻهو محض تفريح لاءِ ايترو جوکم کڻڻ لاءِ تيار نه ٿو ٿئي. ان کانسواءِ بدامنيءَ جو خوف شهرين جي هڏن ۾ ويهي رهيو آهي. اهو خوف ختم ڪرڻ سنڌ سرڪار ۽ مقامي انتظاميا جي ذميواري آهي. مقامي انتظاميا ان سلسلي ۾ ڪهڙيون سفارشون ڪري ٿي؟ انهن کان معلوم ڪري ان تي بنا دير عمل ڪرڻ جي ضرورت آهي. مون ذاتي طرح ڪافي صاحبن کي يقين ڏيارڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ته گورک طرف امن امان جو خير آهي، آئون پاڻ آنڌي مانجهي ڪيترا ڀيرا اتي ويو آهيان، پر ڪو به ماڻهو دادوءَ کان گورک تائين مضبوط سرڪاري ضمانتن (ٿوري ٿوري پنڌ تي ۽ جديد بنيادن تي قائم منظم پوليس چوڪين وغيره) کان سواءِ اوڏانهن وڃڻ لاءِ تيار ڪونه ٿو ٿئي. اهڙي ضمانت ڏيڻ جو بار فقط مقامي انتظاميه جي ڪلهي تي پوي ٿو.
گورک تي حفاظتي انتظام روايتي پوليس جي هٿ ۾ هرگز هرگز نه ڏنو وڃي، جيڪو سياحن لاءِ مستقل عذاب ثابت ٿي سگهي ٿو. انديشو آهي ته اها پوليس سياحن جون جهڙتيون وٺڻ ۽ نڪاح ناما طلب ڪرڻ ۾ مصروف ٿي ويندي، ۽ هر سياح کي ايئن ڏسندي ڄڻ اهو ڪو ڀڳل ڏوهاري هجي. انڪري، گورک جا حفاظتي انتظام گورک اٿارٽيءَ وٽ هئڻ گهرجن، هتي مقرر انتظامي يا حفاظتي پوليس سياحتي ماڳن لاءِ خاص طور تي تربيت يافته هئڻ گهرجي، جيئن سڌريل دنيا جي تفريحي ماڳن تي هوندي آهي.
2- بجلي:
جيتوڻيڪ گورک تي بجلي پهچي چڪي آهي پر اها سرڪاري ريسٽ هائوس کان سواءِ ٻيو ڪٿي ۽ ڪهڙي عوامي ريسٽ هائوس ۾ ٻرندي، جتي ڪو سياح رات گذاريندو؟ اهو سوال باقي آهي. گورک تي قائم سرڪاري ڪوٺيون اڃا تائين ’عوام الناس‘ لاءِ مخصوص نه ٿيون آهن. بجلي اڪثر غير موجود هوندي آهي. بجلي موجود هوندي ته پاڻي به مهيا ٿيندو، غائب هوندي ته پاڻي به ڪونه هوندو. هن وقت گورک لاءِ مخصوص ٿيل بجليءَ جي لائين تي واهي پانڌي شهر جو بار به وڌو ويو آهي (۽ واهي پانڌيءَ واري لائين جون تارون چوري ٿي ويون آهن)، ان تي ڪجهه ٽيوب ويل به هلن ٿا. ان سان گورک تي بجلي ۾ خلل پوندو. تازو ئي گورک جي بجلي بند هئي، اها تڏهن بحال ٿي جڏهن وزير اعليٰ اتي پاڻيءَ جي رسمي افتتاح لاءِ ويو. پر، هو جيئن ئي اتان واپس ويو، تيز هوائن سبب تارون ڇِڳيون، ۽ بجليءَ جي هڪ ٿنڀي ۾ باهه لڳڻ ڪري وري اوندهه ٿي وئي. اها بجلي شايد وري ان وقت بحال ٿيندي جڏهن ڪو VIP اتي ويندو. ضرورت ان ڳالهه جي آهي ته گورک ۾ انتظام سنڀالڻ لاءِ اٿارٽيءَ پاران نگران اتي هر وقت مقرر هجي، جيڪو ڪنهن به خرابيءَ جي پيدا ٿيڻ کان پوءِ ان جي بحاليءَ لاءِ هڪدم بندوبست ڪري.
3- گئس:
اميد آهي ته گورک تي جوهيءَ جيتري آبادي قائم ڪري سگهجي ٿي، ان لاءِ قدرتي ٻارڻ يعني گئس جي ضرورت پوندي، رڌ پچاءَ وغيره لاءِ ٻارڻ جو بار مقامي وڻن تي هرگز نه پوڻ گهرجي. ان صورت ۾ گورک جي سونهن قتل ٿي ويندي. ان لاءِ واسطيدار کاتي سان رابطو ڪرڻ ضروري آهي. جيستائين قدرتي گئس جي فراهمي ممڪن ٿئي، گئس سلينڊر استعمال ٿيڻ گهرجن.
4- پاڻي:
نئه گاج ۽ هينگڻ چشمن مان پاڻيءَ جي فراهميءَ وارو پروجيڪٽ ذري گهٽ مڪمل ٿي چڪو آهي، ان کي برقرار رکڻ ۽ مستقل سنڀال جي ضرورت آهي. هاڻي وقت اچي ويو آهي ته گورک تي ٺهيل ٽانڪين مان پاڻيءَ جي فراهميءَ جو ڄار وڇايو وڃي. ان سان هٿرادو طور وڻڪار وڌائڻ ۾ به مدد ملندي.
5- وڻڪار:
هتي وڏي وڻڪار جي ضرورت آهي. آئون سمجهان ٿو ته جيڪڏهن هن سطح (5000 فٽ بلندي) تي ڪن خاص هنڌن تي بڙ، چيڙ ۽ ڪجهه ٻين وڻن جون ڏهاڪو هزار چڪيون هڻجن ۽ انهن کي روز پاڻي ڏيڻ لاءِ عملو مقرر هجي ته چند سالن ۾ وڻڪار وڌي ويندي، چڪيون هڻڻ مهل ايترو خيال ضرور