گورک جي خواب کان اڳـتي

�ويز ڪيو آهي.

11 ـ اُونڌ ۽ هينگڻ
گورک واري جبل جي ڪرنگهي تي هينگڻ چشمو ۽ اُونڌ غارون به تفريحي ماڳن طور سڌاري سگهجن ٿيون.
اُونڌ جبل ۾ ويل ماڻهن کان مليل ابتدائي خبرن مان لڳي ٿو ته اونڌ آبي غارن جو هڪ عجيب مربوط سلسلو آهي جيڪو کير ٿي جي ڪرنگهي ۾ اندر ئي اندر موجود آهي. ان اونداهي سلسلي ۾ پاڻي جو وهڪرو يا سيمو هر وقت نظر اچي ٿو، جيڪو برساتن ۾ وڌي وڃي ٿو ۽ غير برساتي مند ۾ به جاري رهي ٿو.
لڳي ٿو ته هڪٻئي کان ڪافي فاصلن تي موجود ڪجهه غارون پاڻ ۾ ڳنڍيل آهن ۽ ڇاڪاڻ ته انهن ۾ پاڻي ۽ پوسل آهي، ان ڪري انهن ۾ ٽارچ جي روشني ڪم نٿي ڪري، روشنيءَ جا ڪرڻا پوسل وارين ديوارن ۾ جذب ٿي وڃن ٿا ۽ منعڪس نٿا ٿين . اها اونداهي آهي جنهن سبب ڪري اهي غارون اُونڌ (اونداهي) سڏجن ٿيون. اهي اوچائيءَ تي هئڻ ڪري ٿڌيون آهن. ڏکئي پنڌ، آلاڻ، اونداهي ، ٿڌ ۽ خوف سبب ماڻهو هنن ۾ گهڻو اندر تائين نٿا وڃن. مون کي هڪ اوٺار ٻڌايو ته هڪ ڀيري هو ڪنهن دوست سان گڏ ان ۾ لٿو. پهرين پير ٻوڙ پاڻي هو، اڳتي اهو وڌي پنيءَ ٻوڙ ٿيو. اڳتي وري خشڪي هئي، ان ريت اڳتي ڪنهن هنڌ اهو پاڻي تار بيهي ٿو.
ان مقامي ماڻهوءَ مون کي ٻڌايو ته هڪ ڀيري هُو پنهنجي ڪنهن دوست سان گڏ ’جوراني‘ اونڌ ۾ لٿو هو. ٻئي ڄڻا مٿي تي تغاريءَ ۾ ڦيش جا سڪل ڦڙها رکي انهن کي باهه ڏيئي، ان جي روشنيءَ تي غار ۾ اندر 200 کن ميٽر اندر تائين ويا هئا ، جڏهن ڦڙها سڙي وسامي ويا، ۽ اونداهي ٿي وئي ته پوءِ هو دل جهلي نه سگهيا، ۽ اڌ مان موٽي آيا. اهو ماڻهو غار جي انت بابت ڪو اندازو ڏيئي نه سگهيو. سندس اندازي مطابق غار 20 کان 25 فٽ ويڪري ۽ 30 کان 40 فٽ اوچي هئي، هن علائقي ۾ اهڙيون ٻيون غارون به ٻڌجن ٿيون. انهن مان هڪ ’جوراني‘ آهي، ٻي غار ڳاڙهي ڪڇي وٽ آهي، ۽ ٽين غار گُرو جبل جي اولهه ۾ آهي، جتي گـُرو / ۽ حضرت عليءَ جي حوالي سان هڪ ڏند ڪٿا مشهور آهي. مقامي ماڻهن هڪ
عجيب خبر اها به ڏني ته هڪ ڀيري’جوراني‘ اُونڌ ( غار) ۾ اندران ئي اندران ڪنهن وڻ جو ٿڙ لڙهي آيو هو. ان خبر جو مطلب آهي ته اهو ٿڙ ڪنهن ٻئي هنڌان ڪنهن سوراخ مان ان سلسلي ۾ داخل ٿيو، جيڪو پوءِ ’قاسوءَ جي رک‘ ويجهو اُونڌ مان اچي ظاهر ٿيو. هن غار جو تفصيلي جائزو وٺڻ جي ضرورت آهي. بظاهر ايئن ٿو لڳي ته هيءَ چن پٿري سلسلي جي ڪا اهڙي غار آهي جيئن لاهوت لامڪان واري آهي.

ٻاهرين ملڪن ۾ ماڻهو اهڙين غارن ۾ گهڙڻ لاءِ خاص ڪلبون جوڙيندا آهن، انهن ۾ روشني آڪسيجن وغيره جو بندوبست ڪري داخل ٿيندا آهن. انهن جا نقشا ترتيب ڏيندا آهن، پوءِ، عوام لاءِ اندر وڃڻ جا گس پنڌ يا سواريءَ جا ٽريڪ ٺاهيندا آهن. ۽ اهي غارون سياحت جو مرڪز ٿينديون آهن. انهن غارن جي فارميشن جو سائنسي اصول هتي ڏنل نقشي مان ظاهر ٿئي ٿو. اهي برساتي پاڻين جي وهڪرن سبب ٺهن ٿيون. جبل جي ڦوڙن ۽ ڏرڙن ۾ داخل ٿيندڙ پاڻي هن ريت چن پٿر کي ڳاريندو ۽ پنهنجا رستا ٺاهيندو رهندو آهي، جنهن جي نتيجي ۾ اندر ئي اندر غارون ٺهي پونديون آهن. هي گورک لاءِ هڪ دلچسپ فيچر ٿي سگهي ٿو. هِتي پهچڻ لاءِ سڀ کان بهتر رستو کيرٿر جي ڪرنگهي کان آهي. اُونڌ غار کاول لڪ کان فقط 15 ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ آهي. بهتر آهي ته ان لاءِ مغل ڪوهه وٽان هيٺ لهجي.


12 ـ قاسوءَ جي رک / جوراني
هي ماڳ ڪاري ڪوٽ کان اتر اولهه ۾ فقط پنج ڇهه ڪلو ميٽر پري، پر مٿي اوچائيءَ تي آهي. واهي پانڌيءَ کان بودو مڪان وٽان نئه نريءَ جو اتر وارو پاسو وٺي، چِٽي ماڳ کان اتر ڏانهن زيني، گلگ ڍورن جي ڪناري سان مغل ڪوهه تائين وڃبو ته کيرٿر سان اچي ملبو. ان هنڌ هڪ ننڍڙي پل ۽ 200 فٽ چاڙهي ٻڌبي ته گاڏي کيرٿر جي ڪرنگهي تي چڙهي ويندي. اتي ڪو به ڏکيو لڪ نه آهي. مغل ڪوهه کاول کان 15 ڪلو ميٽر ڏکڻ ۾ آهي. مغل ڪوهه هڪ اهم واٽ آهي، جيڪڏهن ان واٽ کي جيپ جوڳو ڪيو وڃي ته اونڌ ۽ جهنگلي جيوت جي مشاهدي جو رستو به کلي پوندو. اهڙي طرح جهنگلي جيوت کي قدرتي ماحول ۾ ڏسڻ جو لطف وٺي سگهجي ٿو . اُونڌ سان گڏو گڏ ’قاسوءَ جي رک‘ گورک جا خاص فيچرز آهن .


13 ـ ٻيون رٿون
انهن کانسواءِ اسپتال، لائبرري، شاپنگ ايريا به ڊيويلپ ٿيڻ گهرجن، جتي مقامي هنرن لاءِ مارڪيٽ ٺهي سگهي ٿي ۽ روزاني استعمال جون شيون به مهيا ٿي سگهن ٿيون. سرڪار وٽ ’گورک ڊيولپمينٽ‘ بابت اڳ کان تيار ٿيل نقشن ۾ گورنر هائوس، چيف منسٽر هائوس، ڪجهه سرڪاري ادارن جون آفيسون، جانورن جو باغ، وڏو ڊيم، بازار، هوٽلون، ريسٽ هائوس، پيٽرول پمپ، بسن جو اڏو ، رهائشي ۽ ڪمرشل علائقا ۽ ٻيو به گهڻو ڪجهه آهي. سڀ ڪجهه ٿيندو پر الائي ڪڏهن؟
منهنجي اطلاع موجب سرڪار هتي جا ترقياتي ڪم ۽ انتظام ڪنهن ملٽي نيشنل ڪمپنيءَ کي ڏيڻ چاهي ٿي ، ۽ انهن جي هٿان ئي سڄو انفرا اسٽرڪچر ڪمرشل بنيادن تي ٺاهڻ جو ارادو رکي ٿي. يقيناً، جڏهن گهڻ قومي ادارا ملوث ٿين ٿا تڏهن هو وڏي سيڙپ آڻين ٿا، پر ان طريقي ڪار تي مقامي ماڻهن کي جائز تحفظات آهن. مقامي ماڻهو چون ٿا ته اسان گورک تي ميزبان جي حيثيت ڇڏڻ نه چاهينداسين، دنيا ڀلي اسان وٽ مهمان ٿئي، گهمي ڦري ۽ موٽي وڃي! پر سرڪار جي ارادن مان لڳي ٿو ته هتي غير ملڪي ماڻهو ”مالڪ ۽ ميزبان“ هوندا، ۽ مقامي ماڻهو ”مهمان“ ٿي ويندا يا وري اهي هتي روڊ رستا صاف ڪندڙ ملازم يا و ڌ ۾ وڌ گاڏين جا ڊرائيور هوندا!
انڪري سنڌ جي ماڻهن کي اها خاطري ڪرائڻ به ضروري آهي ته سڀاڻي گورک جي مالڪي مقامي ماڻهن جي هٿ ۾ ئي رهندي ۽ هتان جي سياحت سان مقامي ماڻهن جي معاشي حالت بهتر ٿيندي. گورک جي ترقي مقامي ماڻهن جي مفادن جي قيمت تي نه ٿيڻ گهرجي.