گورک ڏانهن

گورک ڏانهن
30 مارچ 2006
ڪالهه واهي پانڌي دڙو ۽ هليلي ڏسڻ کان پوءِ اسان واهي پانڌيءَ لڳ ڳوٺ دودو برهماڻيءَ ۾ قائم ’استاد بخاري‘ لائبرريءَ ۾ اچي ديرو ڄمايو. هن لائبرَريءَ جو انتظام گل حسن برهماڻي هلائي رهيو هو.
اڄ وري گورک جو سانباهو هو. مقصد صرف ايترو هو ته کاول لڪ کان نڪتل نئون رستو اکين سان ڏسجي. ’شاد آباد‘ تنظيم وارن دوستن تي انتظام جو بار هو. هن ڀيري چار پنج موٽر سائيڪلون هيون ۽ ساٿ ۾ اڪبر لاشاري، ڊاڪٽر زبير پنهور، عزيز رانجهاڻي، حسين برهماڻي، ذوالفقار رستماڻي ۽ سائين بخاري صاحب هئا.
ڪالهه کان ئي ان امڪان تي ڪم جاري هو ته گورک لاءِ ڪا جيپ ڀاڙي تي ڪجي ته جيئن سفر سولو ۽ محفوظ هجي. پر هن علائقي ۾ جيتوڻيڪ کوڙ ساريون جيپون ٽيڪسي طور هلي رهيون هيون، انهن ۾ ڪا به ’فور باءِ فور‘ نه هئي. هتان جي جيپ مالڪن ڪراچيءَ مان سوزوڪي جيپون وٺي ، انهن مان پيٽرول انجڻ ڪڍائي ڊيزل انجڻيون وجهائي ڇڏيون آهن ته جيئن فيول تيل جو خرچ گهٽ ٿئي. ان ترميم سان گڏ هو گاڏين مان فور باءِ فور وارو گيئر به ڪڍايو ڇڏين جو سندن خيال ۾ ان جي هئڻ سان تيل جو خرچ وڌي ٿو. ڊرائيورن جا دليل! گورک تي پهچڻ لاءِ فور باءِ فور جو هئڻ لازمي هو. ٻي ڪا واٽ نه ڏسي نوجوانن همٿ ڪئي ۽ موٽر سائيڪلون کنيائون.
موٽر سائيڪلن وڏا زور هنيا. لاهين چاڙهين تي ڪِنجهنديون، ڪرڪنديون، ٻُٽجنديون، ڌڏنديون ۽ پٿرن تان ٿيڙ کائينديون واهيءَ کان گورک ڏانهن هليون. روڊ رستا اڃا مڪمل ڪونه هئا، ”اسان لاءِ موٽر سائيڪلن تي گورک وڃڻ ڪا نئين ڳالهه نه آهي، اسان پيا ويندا آهيون“ ڊاڪٽر زبير چيو.
نئه تَڪيءَ جي پُل تي ڊاڪٽر موٽر سائيڪل بيهاري، ”سنگت پوئتي رهجي وئي آهي، ٿورو انتظار ڪجي!“
مون هيڏانهن هوڏانهن نهاريو. چوڌاري ٽڪرين جي وچ مان نئه تڪيءَ پنهنجو لنگهه ٺاهڻ ۾ گهڻي محنت ڪونه ڪئي هئي. ڪانگلومَرٽ ٽڪرين ۾ پٿريون مٽيءَ جي گچ ۾ ڦاٿل هيون. هن قسم جي اڀين ٽڪرين کي اتر سنڌ ۾ ’زڙد‘ ۽ ’سچيون بُٺيون‘ چوندا آهن. نئه تَڪي لڳ ڀڳ ٽالپر اميرن جي مقبرن وٽ نئه گاج سان ملي ٿي. نئه جي ڇوڙ وٽ ڏکڻ ڪُنڊ تي ’يارو سائين‘ جو مقبرو آهي. هي فقير اهو ئي يارو ريڍار آهي جنهن جو ذڪر ’ڳاڙهي‘ ماڳ تي اچي ٿو. يارو فقير قبائلي طور رند هو ۽ ميان نصير جو خاص خليفو هو. ان جو مقبرو سترهين صديءَ جي پڇاڙيءَ جو ٺهيل آهي. هن فقير کي شايد نئنگ گاج ۽ نئه تڪيءَ واري لنگهه تي سالار مقرر ڪيو ويو هجي.
گهڻي دير نه لڳي ته سڀ موٽر سائيڪل سوار اچي پهتا. سڀ خير هو. سفر اڳتي شروع ٿيو. ٻه ڦيٿيون گاڏيون مماڻي ۽ ڊڀاڻي نئـُون ۽ انهن جون چاڙهيون جيئن تيئن ڪري اُڪريون ته آڏو کاوَل لَڪ جي ور وڪڙ چاڙهي نظر آئي. ٻه ٽي وڪڙ ڪاٽي موٽر سائيڪلون زور هڻي بيهي رهيون. اهي اڪيلي سواريءَ کي ته اڳتي کڻي وڃڻ لاءِ تيار هيون، پر ٻيلهه جو بار انهن جي وس کان ٻاهر هو. اڳتي لڳاتار چاڙهيءَ جا ٻه درجن کان مٿي ور وَڪڙ هئا. خبر نه آهي ته ڪهڙو سرويئر ۽ ٽيم هئي جنهن گورک لاءِ کاوَل لَڪ کي سڀ کان وڌيڪ مؤزون رستو قرار ڏنو. هاڻي جيتوڻيڪ اهو رستو ڪافي ٺهي چڪو آهي، اڳتي هلي سرڪار کي متبادل رستو ڪڍڻو ئي پوندو. کاوَل لڪ کيرٿر جي ڪرنگهي جو ڦاٽڪ آهي. ان ڪري اهو چوڻ غلط نه ٿيندو ته ”جيڪو کاوَل ٽپيو، کيرٿر جي ڪلهي تي سوار ٿي ويو.“ اڳتي جو پنڌ موتمار نه آهي، پر هن وقت ڪنهن به عام گاڏي جهڙوڪ ڪار وغيره لاءِ کاول جون چاڙهيون چڙهڻ ناممڪن ڳالهه آهي.
اسان جيئن تيئن ڪري کاول جي آخري چاڙهيءَ تائين پهتاسين ته پتو پيو لَڪ بند آهي. اڳتي جيپ ته پري جي ڳالهه آهي، موٽر سائيڪل لاءِ به لنگهه ڪونه هو. هڪ ڏينهن اڳ روڊ ٺاهيندڙ ٺيڪيدارن ان لڪ کي موڪرو ڪرڻ لاءِ بلاسٽ ذريعي پاسن جون ڇپون ڪيرايون هيون. پٿرن ۽ مٽيءَ جو وڏو دڙو سڄي لَڪ کي آر پار بند ڪيو بيٺو هو. اسان موٽر سائيڪلون ڇڏي ان رنڊڪ کي پنڌ اُڪرڻ جو فيصلو ڪيو. مٽيءَ جي ڍير ۾ پير گوڏي تائين هيٺ لهي ٿي ويا.
نيٺ اهو ڦاٽڪ ٽپي اسان کيرٿر جي ڪلهي تي سوار ٿي وياسين. هتي ٿڌڪار نه سهي، هلڪي خنڪي ضرور هئي، ”سج لٿي کان پوءِ ڳالهه ڪجو!“ فيضو الکاڻيءَ چيو، جيڪو گورک کان واهي پانڌيءَ تائين چپي چپي جو واقف آهي.
”رات جو ڇا ٿيندو جو ان مهل پڇون؟“
”ٿڌ ٿيندو، اندر ڪوٺيءَ ۾ سَـوَڙ وجهي چوندؤ سيءُ ٿو لڳي!“
اسان لاءِ گاڏيءَ کان سواءِ اڳتي 12 ڪلوميٽر گورک تائين وڃڻ ممڪن نه هو. انڪري اتي مزورن جي ڪيمپ ۾ وڃي ويهي رهياسين. جڏهن ڳالهه پنڌ کان چڙهيل هجي تڏهن پُڇا تي گذارو ڪرڻو پوندو آهي. هاڻي، اسان لاءِ اهو سچ هو جيڪو فيضو الکاڻي فرمائي رهيو هو.
”فيضو ڏي خبر، هتي ڪڏهن آسمان مان برف وَسي؟“
”آسمان تان ته ڪونه ٿي وسي، باقي ڪڏهن (سياري ۾ ) تون ڏسندين ته صبح جو سنهو برف جو پڪو (تهه) هينئن وڇايو پيو آ.“ فيضوءَ جو مطلب هو هو ته ڪڏهن ڪڏهن پارو برابر ڄمي ٿو، آسمان مان هِم ((snow ڪونه ٿي وسي، ”هائو! آسمان مان برف جا هيڏا هيڏا ڳنڍا به ڪڏهن ڪرن ٿا.“ فيضوءَ جو مطلب هو ته ڪڏهن ڪڏهن ڳڙو به پوندو آهي.
فيضوءَ جو گهر هِينگڻ چشمي وٽ آهي، جتي علائقي جو سڀ کان سٺو ۽ وڏو چشمو آهي. اتان جي مند به هر وقت سٺي رهي ٿي. سياري ۾ اتر جي هوائن کان اوٽ اٿس ۽ اونهاري ۾ ايتري گرمي رهي ٿي جيڪا برداشت جهڙي هوندي آهي. هتان نظاري جي خيال کان مماڻي ۽ ڊڀاڻيءَ جون ماٿريون پري پري تائين پيون ڏسجن.
”هتي ڪو قديم ماڳ يا گبر بند وغيره ته ڪونه آهي جتي قديمي ٺڪريون به هجن؟“ مون پڇيو.
”ها، آهي! هيڏانهن ڏکڻ ۾ ... “ هن کاوَل لَڪ جي اوچائيءَ تي ڏکڻ پاسي اشارو ڪيو، ”پراڻو جاءِ آهي، اتي ٺڪريون پيون آهن.“ هن ٻڌايو. سنڌ ۾ ايتري اوچائيءَ تي هن مهل تائين ڪا سائٽ رڪارڊ تي ڪونه آئي آهي.
”ڪي ڍوريون به ٻَڌائون هِن ... هيٺ ’چُوڪڙي ڏان‘ (هينگڻ) چشمي وٽ به شهر ٺهيل آهي، جڳهه ٺهيل آهي، اتان هيتريون ننڍيون پراڻيون شيون ٺِڪر جون ملن ٿيون، هڏا به ملن ٿا، پٿر جا مڻيا نڪرن ٿا جن تي ليڪا ۽ سوراخ آهن، اهي جبل جي منهن تائين نالي کڻي ويا آهن ... ان جا نشان اڃا بيٺا آهن ... اڳي چشمو مٿي وهندو هو، هاڻي هيٺ ڪِري ويو آهي.“ الکاڻي يڪساهيءَ ٽن چئن جاين جي نشاندهي ڪري ويو. هر پاسي وڃڻ لاءِ پنڌ ۽ وقت جي ضرورت هئي. اسان وٽ ٻئي حال ڪونه هئا.
”ڀلا! هن ملڪ ۾ جهنگلي جانور ڪهڙو؟“
”بگهڙ ڏاڍو آ هن کيرٿر ۾، ٻيو سرهه، باقي جانور ٿورو آهي يا ڪونهي! گڊ اڳي جام هو ... هاڻي ڌماڪن ۾ جُوءِ ڇڏي بلوچستان هليو ويو آهي. چراخ آهي، شينهن به هو منهنجو پهرُو ماريو ته ڇڏايم!“
”نانگ بلا؟“
”اسان ان کي بروهيءَ ۾ ڊَرڪو چوندا آهيون، سنهو اڇا ڪارا پٽا اٿس، تمام تکي