گڏاپ ڏانھن موٽ

گڏاپ ڏانھن موٽ

’ٿوھر ڪانڙو پٿري قطار‛ وٽ ئي سج اولھه پاسي ٽڪرين ۾ لھي ويو ۽ اسان گڏاپ ڏانھن موٽ کاڌي ھئي. گڏاپ ڏانھن موٽ کائيندي گل حسن ته جابلو رستي جي ورن وڪڙن سان اُلجھندو رھيو، پر آئون اڄ لڌل علامتي نشانين ۽ ڪافر قبرن تي سوچن ۾ گم ٿي ويس، منھنجي ذھن ۾ پٿري قبرن جا نمونا ڦرڻ لڳا.

ھڪڙيون قبرون وڏن پٿرن وارا مقبرا (megalithic tombs) ٿين ٿا جن کي قديم آثارن وارا dolmen به چو ندا آھن. اهي مقبرا وڏا ۽ اڻ تراشيل پٿرن جا ٿين ٿا جيڪي ساڄي، کاٻي، سيراندي، پيراندي ۽ مٿان رکي ٺاھيا ويندا آھن. انھن ۾ ڪي مقبرا اھڙا به ٿين ٿا جن ۾ ھڪ کان وڌيڪ مـُردا دفن ٿيا. اڄ لڌل قبرون وڏا پٿري مقبرا ته ڪو نه ھئا پر اهي ان طرز تي ننڍيون ڍڪڻ دار انفرادي قبرون هيون. مقبرن جو ھڪ قسم مصري اھرام آھن يا قديم فارس وارو ڪورش ڪبير جو مقبرو، پر سنڌ ۾ في الحال اھڙو ڪو به مثال نه مليو آھي. البت سنڌ ۾ گھاڙيون نموني جون ڪلاسيڪل طرز جون قبرون پنھنجي ھڪ جدا تاريخ رکن ٿيون. قبر جو ھڪ نمونو urn burial ’خاڪدان تدفين‛ آهي جنھن ۾ تدفين جو اندازو ڪجھه ايئن ٿئي ٿو ته مـُردي کي ساڙي ان جون ھڏيون مَٽ ۾ وجھي، زمين ۾ پوريون وڃن ٿيون. قبرن جو هڪ قسم cairn ٿئي ٿو جنهن ۾ مردي جو باقيات (اڪثر ڪجهه سامان سميت) دفن ڪري مٿان پٿر کوڙ ڪيا ويندا هئا.