گڏيل قومون ۽ ٽين دنيا

21 آڪٽوبر 1995
گڏيل قومون ۽ ٽين دنيا

پاڪستان جي ماڻهن جي ڪنن ۾ ڀٽي صاحب ان تقرير جا پڙاڏا اڃا تائين گونجي رهيا آهن جيڪا هن ”ڍاڪا-شڪست“ کان ٿورو اڳ گڏيل قومن جي سلامتي ڪائونسل ۾ ڪئي هئي. هن چيو هو، ”گڏيل قومون هاڻي هڪ فئشن هائوس ٿي ويو آهي، هتي ماڻهو سٺا ڪپڙا پائي اچن ٿا، سٺيون تقريرون ڪن ٿا ۽ تاڙيون وڄائي موٽي وڃن ٿا“. ان ڳالهه کي 25 سال ٿي ويا آهن پر اقوام متحده جي پليٽ فارم تي ننڍيون قومون اڃا تائين انصاف جي آسري ۾ تقريرون ڪري رهيون آهن. دنيا جا اڳواڻ سهڻن سهڻن اکرن ۾ محاورن ۾ دليل ڏئي داد وصول ڪري موٽي وڃن ٿا، وري ڪجهه به ڪو نه ٿو.
گڏيل قومن جي پنجاهين سالگرهه ۽ غير جانبدار ملڪن جي سربراهن گڏجاڻين جا موقعا اچي پاڻ ۾ گڏيا آهن ۽ ٽين دنيا سميت باقي سڄي دنيا به آمريڪي کنڊ تي گهمي ڦري رهي آهي. ”غير جانبدار ملڪ“ جيڪي عملي طرح ڪڏهن به غير جانبدار ڪو نه هئا. اڄ ان وقت به پاڻ کي غير جانبدار سمجهي رهيا آهن جڏهن دنيا ۾ طاقت جو توازن هڪ پاسي آهي. سرد جنگ ختم ٿي چڪي آهي ۽ آمريڪا دنيا جي گولي تي ايئن بيٺو آهي جيئن ڪڏهن راوڻ واري لنڪا جي ميدان تي ڪنڀ ڪرڻ بيٺو هو.
اهڙي ئي صورتحال اڄ آهي جنهن ۾ آمريڪا سڄي دنيا تي اڻ اعلانيل حڪومت ڪري رهي آهي. جنهن تي راضي ٿئي ان تان پابنديون لاهي ۽ جنهن تي ڏمرجي ان جا ترا ڪڍي ڇڏي. اڄ اهڙو ئي ماحول آهي تڏهن ته ڪيوبا جو پوڙهو شينهن صدر فيدل ڪاسترو شڪايت ٿو ڪري ته ”ڪيوبا خلاف آمريڪي پابنديون جاري رکڻ ٻه اکيائي آهي.“ هن وقت سوشلسٽ بلاڪ جا ٽڪر به ڳوليا نٿا لڀن پر سوشلسٽ بلاڪ جي هڪ بچيل ٽڪر (ڪيوبا) خلاف اقتصادي پابنديون اڃا نٿيون کڄن توڻي جو آمريڪا جي ڀيٽ ۾ ڪيوبا ايترو آهي جيئن هاٿيءَ جي آڏو ٻلي.
آمريڪا پنهنجي ملڪ جي عوام لاءِ گهڻيئي ڀلايون هونديون، ان کي ڪرڻ به گهرجن پر جڏهن هي مست هاٿي پرڏيهي پاليسي جوڙيندو آهي تڏهن ٻين ملڪن جي عوام جي مفادن تي پير رکندو آهي. اهو نه سوچيندو آهي ته ٻين ملڪن ۾ رهندڙ ماڻهو به ماڻهو آهن. ڪيوبا تي مڙهيل پابنديون ڪنهن لاءِ پريشانيءَ جو سبب بڻيون؟ ڇا فقط ڪيوبا جي سوشلسٽ حڪومت لاءِ؟ ڪنهن به ملڪ ۾ رڳو حڪوڪمت نه، عوام به هوندو آهي. حڪومت جون اقتصادي پاليسيون عوام جي معاشي حالت تي اثر وجهنديون آهن. جڏهن آمريڪي سرڪار ڪيوبائي انقلاب کي ٻوساٽڻ لاءِ پابنديون وڌيون ته انهن ڪيوبا جي عوام کي به ٻوساٽي ڇڏيو ۽ عوام کي ان ٻوسٽ مان نڪرڻ ٻيڙين جي ذريعي جلا وطن تي آمريڪا جي ڏاکڻي ڪنڌي تائين پهچڻ تي اتساهيو ۽ ”ڪيوبائي پناهه گير مسئلو“ بڻائي پنهنجن پروگرامن کي جائز قرار ڏنو.
گڏيل قومن، آمريڪي کنڊ يا سڄي دنيا جي سڀ کان طاقتور ملڪ جو نالو کڻبو ته زبان تي ”آمريڪا“ ئي ايندو. ان ملڪ ڇا ڪيو؟ 1973ع ۾ چليءَ جي چونڊيل انقلابي جمهوري حڪومت جو تختو اونڌو ڪرائي اتي هڪ ”ضياءُ الحق“ نافذ ڪيو ويو. ”نڪاراگوا انقلاب“ کي هلڻ نه ڏنو ويو. سڄي ڏکڻ آمريڪا ۾ ڪٿي به انقلاب جمهوري راڄ جو هر امڪان ختم ڪيو ويو. ڪويت کي بهانو بڻائي عراق تي جنگ مڙهي وئي، اسرائيل جو پاسو کنيو ويو، ويٽنام تي جنگ مڙهي وئي، افغانستان جو سک ڏهاڪن تائين ڦٽل رکيو ويو، وچ اوڀر جي ملڪن خلاف اڳرايون جاري آهن، ٽين دنيا ۾ فوجي جنتا جي حمايت جاري رکي وئي ۽ انقلابي حڪومتون ڊاهيون ويون. اهو سڀ ڪجهه آمريڪا دنيا جي عوام کي ڏکن سورن جي خاتمي لاءِ نه، پنهنجي ترقي لاءِ ڪيو ۽ پنهنجي جنگ ۾ ٻين قومن کي پاڻ ۾ ويڙهائي ناس ڪيو. اڄ آمريڪا ۾ سڄي ٽين دنيا موجود آهي، هر ڪنهن قوم جي اڳواڻ جي ذهن ۾ آمريڪا کان پڇڻ لاءِ اهي سوال موجود آهن پر شايد ئي ڪو پڇي! وري به فيڊل ڪاسترو جو نالو ذهن ۾ اچي ٿو جنهن سڄي عمر آمريڪي پابندين ۽ سازشن سان وڙهندي گذاري ڇڏي آهي. هونئن ته شايد ڪاسترو دنيا جي اهڙن ٻن ڄئن سربراهن مان هڪ آهي جن جي آمريڪا ۾ گڏيل قومن جي پنجاهين سالگرهه جي موقعي تي اچڻ ڏنو ويندو.
پاڪستان ۾ فقط مولانا نوراني آهي جيڪو ويٺو ٿو دانهون ڪري ته گڏيل قومن جي پنجاهين سالگرهه جي موقعي تي ”ڪارو ڏينهن“ ملهائڻ گهرجي. مولانا چوي ٿو ته ”مسلمانن تي ٿيندڙ ظلمن، نسل ڪشي، بربريت قتلام تي گڏيل قومن ۽ استحصالي قوتن جي جانبدار رويي تي پنهنجي نفرت جو اظهار ۽ مسلمان قوم جي يڪجهتيءَ جو مظاهرو ڪرڻ گهرجي ڇو ته آمريڪا ۽ ڀارت جي سنگت ڏکڻ ايشيا جي مسلمانن لاءِ وڏو خطرو آهي.“ هر ڪو پنهنجا سور پٽي رهيو آهي ۽ سمجهي ٿو ته ان تي آمريڪا مصيبتون ۽ جنگيون مڙهي ڇڏيون آهن.
محترمه ڀٽو ڪشمير ۽ بوسنيا جي مسئلي تي غير جانبدار ملڪن جي ڪانفرنس ۾ ته ڳالهايو ۽ گڏيل قومن جي ڪارڪردگيءَ تي افسوس ڏيکاريو پر اها ڳالهه هر فورم تان، بار بار ۽ زور ڏئي چوڻ جي ضرورت محسوس ٿئي ٿي ته گڏيل قومن جو ادارو پنهنجو وجود ثابت ڪري ۽ ڪنهن سپر پاور جي ويٽو پاور جي آڏو بي وس نه ٿو وڃي. سڀني وڏين طاقتن کان ويٽو پاور انڪري واپس ورتو وڃي جو اهو ٽين دنيا جي ملڪن جي حقن جي واٽ ۾ ديوار بڻجي وڃي ٿي.
عملي طرح آمريڪا هن وقت گڏيل قومن جي مقابلي ۾ هڪ طاقت بڻجي بيهي ٿو. ڇاڪاڻ ته اداري جو سڀ کان وڏو خرچ به اهو ئي ڀري ٿو ان ڪري ئي بوسنيا ۽ ڪويت جي مسئلن تي آمريڪا ۽ گڏيل قومون ٻيائي ڏيکارڻ لڳن ٿيون. گڏيل قومن جو ادارو هيل تائين ڪو گهڻو ڪامياب ڪو نه ٿيو آهي. بس ڪجهه ايئن ٿيو آهي ته جڏهن به هڪ ننڍي ۽ هڪ وڏي ملڪ جي وچ ۾ جنگ لڳي آهي ته ننڍو ملڪ تباهه ٿيو آهي، ٻن ننڍن ملڪن ۾ جنگ لڳي آهي ته ٻئي تباهه ٿيا آهن پر جڏهن ٻن وڏين طاقتن جي وچ ۾ جنگ لڳي آهي ته دنيا جو وڏو حصو تباهه ٿيو آهي. گڏيل قومن جو ادارو ڪجهه گهڻو ڪري نه سگهيو آهي. اڄ به جنگيون جاري آهن، جنهن مان ظاهر آهي ته گڏيل قومن جو ادارو ڪمزور آهي، ان ۾ قوت ڀرڻ جي ضرورت آهي. ان کي وڌيڪ طاقتور ۽ اثرائتو ڪري طاقتور ملڪن کي ڏنل ڇوٽ واپس وٺڻ جي ضرورت آهي. اهو ڪم ڪير ڪندو؟ ظاهر آهي ته ان ۾ ٽين دنيا ۽ غير جانبدار دنيا جو ئي مفاد آهي ان ڪري خود انهن ئي ملڪن کي جاکوڙ ڪرڻي پوندي.