ھاھوت، بازارِ مصطفى خريدارِ خُدا

ھاھوت، بازارِ مصطفى خريدارِ خُدا
”توهان هي جبل چڙهي جڏهن هاهوت جي منهن تي پهچو ٿا ته اتي ڇا آهي؟“ اسان بگا شير ۾ ويٺل هڪ فقير کان هاهوت جو نقشو سمجهڻ لاءِ پھريون سوال پڇيو.
”اِتي پَٽ آ جنهن کي اسان ڏاڏي آدم جي ٻني سڏيندا آهيون، اتي لاهوتي اچي زمين کيڙيندا آهن، باس باسڻ طور.
”اھو پٽ ڪيترو وڏو آ؟“ مون ٻيو سوال ڪيو.
”مڙئي جريب کن آهي. اها ڄڻ لاهوتين جي پاران خدمت ٿي!“ فقير چيو. ”هائو! جيئن ڪا باس باسڻي هوندي آھي ... پوءِ اڳتي وري پٽ سان هلڻو پوندو، اندر گهڙي ويندا... پوءِ ناڪو آھي، اسان ان کي حرامي حلاليءَ جي دري چوندا آهيون، لاھوتي ان مان اندران گذرندا آهن.“
”پهريون لنگهه ڪيئن آھي؟ ڇا گهٽيءَ وانگر آهي؟“
”هائو گهٽيءَ وانگر دروازو آهي.“ فقير ٻڌايو.
اها گهٽي ڪيتري ڊگهي آهي؟
”اندر جريب کن ۾ اندر سوڙهو لنگهه آهي ... پڪو جبل آهي، ٻئي پاسا!“
”مٿان بند آهي؟“
”نه، مٿان کليل آهي“ فقير چيو. ”نه، بند آ“ ٻئي فقير چيو.
”ڪٿان کليل، آڪٿان بند“ هنن گڏجي چيو، جيئن ڪا بازار هجي، ڪٿان کليل ڪٿان بند.“
”توهان ان گهٽيءَ کي بازار مصطفيٰ ٿا چئو؟“
”هائو سائين، اڳتي ’بازار مصطفيٰ‘ آهي جتي پپر جا وڻ آهن ... هڪڙو سائو وڻ بيٺو ئي بيٺو هوندو آهي!“ فقير جبل جي چوٽيءَ ڏانهن ھڪ پپر ڏانهن اشارو ڪيو. اهو وڻ اسان بگا شير مان به ڏسي پيا سگهون جيڪو فقيرن موجب ’بازار مصطفيٰ‘ مان ڦٽي اندران مٿي اچي ظاهر ٿيو.
” اتي ماکي به پنڊ پهڻ ٿيل آهي!“ هڪ فقير ياد ڏياريو.
”هاهوت ۽ بازار مصطفيٰ هڪ ئي ڳالهه آھن يا ٻه؟“ فقيرن جي سمجهاڻين مون کي منجهائي وڌو هو.
”پهرين هاهوت ڪري پوءِ بازار مصطفيٰ ڏي وڃڻو پوندو.“
”هاهوت ڪرڻ کان پوءِ ڇا ماڻهو ٻاهر نڪري ايندو؟“ مون پڇيو.
”ان ئي گهٽيءَ مان ٻاهر نڪري اچبو ... پوءِ وري اتان ئي ٻي گهٽي آ، اها وٺي اندر ئي اندر وڃڻو پوندو بازار مصطفيٰ!“
” چئبو ته ’بازار مصطفيٰ‘ ٻي گهٽي آهي؟“
”ها! وري اتي ڀي دروازو آ، ان مان نڪري ماڻهو وري چوٽيءَ تي وڃي نڪرندو!“
”... ۽ ’خريدار خدا‘ به ڪنهن گهٽيءَ جو نالو آهي يا ڪجهه ٻيو آھي؟“ مون اڃا وضاحت گهري.
”ها! اها هڪڙي ئي گهٽي آهي ... ’بازارِ مصطفيٰ خريدارِ خدا‘ يعني بازار مصطفيٰ جي ۽ خريد خدا ڪندو! اها هڪ ئي گهٽي آهي جنهن جا ٻه گڏيل نالا آهن. ان کان پوءِ ماڻهو مٿي چڙهي ويندو جتي پپر جو وڻ آهي، جيڪو مٿي ڏسجي ٿو.“
”سائين! هتي ’حرامي حلاليءَ جي دريءَ ‘ به آهي، جيڪا هڪ غار جي منهن ۾ آهي. اهو ’ماءُ جو پيٽ‘ آهي. جيڪو هتي هاهوت ۾ ان دريءَ مان لنگهي ويو، سو لاهوت ۾ به ’پاس‘ آهي، جيڪو رهجي ويو سو ناپاس!“ هڪ فقير ٻڌايو هي اڪثر اهي ساڳيا تفصيل آهن جيڪي لاهوت واري غار سان منسوب آهن. يعني فقيرن علامتي طرح ’هاهوت‘ ۽ ’لاهوت‘ کي ذري گهٽ هڪ ئي روحاني منزل قرار ڏيئي ڇڏيو آهي. خاص ڪري فقيرن جو اهو چوڻ ته ’هاهوت‘ (غار) معنيٰ ماءُ جو پيٽ ۽ ’هاهوت ڪرڻ‘ معنيٰ ماءُ جي پيٽ مان ٿي اچڻ (غالباً ناسوت مان ملڪوت ۾ اچڻ جو مرحلو) آهي.
”جيڪڏهن ڪو ماڻهو ان دريءَ ۾ ڦاسي پوي ته؟“ مون پڇيو.
”پوءِ ٻئي پاسي کان موٽي ايندو يا وري باس باسيندو ته نڪري ايندو ... يعني ان ۾ هروڀرو ڦاسڻ جو امڪان ناهي.“
”هاهوت جي معنيٰ ڇا آهي؟“ مون سمجهڻ پئي چاهيو ته هنن فقيرن کي هاهوت جي روحاني معنيٰ بابت ڪيتري ڄاڻ آهي؟ ۽ هُو تصوف جي نقطن کان ڪيتري حد تائين واقف آهن!
سڀ فقير ماٺ ٿي ويا. نيٺ هڪ چيو، ”هاهوت معنيٰ ... اسان جو هڪ نوحاڻي فقير ان ۾ 12 مهينا اندر ويو ... ته ڏٺائين سبحان الله! ڪا ڪچهري لڳي پئي آهي، پوءِ هن کي ونڊ ۾ کير جو پيالو پياريائون ...“ هن فقير به سونن سڱن واري هرڻ ۽ پنج تنن جي ڪچهريءَ واري ڳالهه ورجائي. هنن وٽ ٻي ڪابه وضاحت ڪونه هئي.
منهنجو اندازو آهي ته مهر علي نوحاڻي ۽ ميان يار محمد ڪلهوڙي جي پاڻ ۾ ڪا اڻبڻت ٿي هوندي ۽ مهر علي ان غار ۾ يا جبلن ۾ سال کن روپوش هوندو ۽ جڏھن گرفتار ٿيو يا ميان يار محمد کي خبر پئي ته ھو ڪٿي آھي، تڏھن کيس قتل ڪرايو ويو. پوءِ، اها ڳالهه مشهور ڪئي وئي هوندي جيڪا فقير ٻڌائين ٿا. يا وري اهو به ممڪن آهي ته هي واقعو ميان نصير جي وقت ۾ ٿيو جڏهن نوحاڻين ۽ کوسن سرڪشي ڪئي هئي.