ھيم ڪوٽ

� ڍنڍ والاريو بيٺي آهي. ڪوٽ جا کنڊر ڪينجهر جي پاڻيءَ جي سطح کان 40 فٽ مٿي آهن. هن وقت سارو ڪوٽ تباهه حاليءَ جو شڪار آهي ته به ديوارن جا پختا بنياد هن درياهي ڪوٽ جي عظمت جا آئينه دار آهن ... سڄو ڪوٽ ڳاڙهي پٿر جو ٺهيل آهي. ان جو اڏاوتي پٿر جهمپير جي آس پاس وارين ٽڪرين مان ٽُڪي ڪڍيل ٿو لڳي ... پٿر جي معيار جو خيال گهٽ رکيو ويو آهي جيڪو آبهوا جي اثر سبب ڳري سڙي ويو آهي. پٿر ۾ جپسم ۽ چُن جي گهڻائي آهي، انڪري وقت گذرڻ سان پٿر هلڪو ۽ کڻڻ ۾ سولو ٿي پيو آهي. اڄ به ڪوٽ ۾ استعمال ٿيل پٿرن جي گهڙائي، لَسائي، ڪنڊون ۽ پاسا سلامت آهن. پٿر گهڻو ڪري مناسب ماپ ۽ وزن جو هنيو ويو آهي. عام پٿر ڏيڍ + اڍائي + ٽي فٽ جو آهي. موجودهه ماڻهن آثارن جا گهڻا پٿر ٽوڙي قبرن ۾ ڪم آندا آهن.“



اشتياق صاحب جي ورتل ماپن مطابق ڪوٽ وچولي ماپ جو آهي. ان جون ديوارون چؤڦير 8 فٽ ٿلهيون آهن، هاڻوڪا نشان زمين کان ڪجهه فٽ مٿي آهن. ان جي ايراضي پوڻا ٻه ايڪڙ (7500 چورس فٽ) آهي. چؤڦير ديوار جي ڊيگهه 1100 فٽ بيهي ٿي. ڪوٽ کي ست برج هئا، جن مان چار چئني ڪنڊن تي، ٻه برج ڪوٽ جي ڏاکڻي شاهي دروازي سان هئا ۽ هڪ اضافي برج اتر واري ديوار ۾ ان هنڌ آهي جتي ديوار کي وڪڙ ڏيئي اندر آندو ويو آهي. اتر واري ديوار 135 فٽ هلي پوءِ 35 فٽ اندر وڪڙ کائي ٿي. اتي ديوار جي پاڙ وٽان چشما ڦُٽي نڪرن ٿا. پوءِ، ديوار اڳتي ٻيا 120 فٽ هلي ٿي. ان ديوار جي ڪل ڊيگهه 245 فٽ آهي. اوڀر واري ديوار به 245 فٽ آهي. ڏکڻ واري ديوار 275 فٽ ڊگهي آهي ۽ اولهه واري ديوار ڊگهي ۾ ڊگهي يعني 310 فٽ آهي. ڪوٽ نه رڳو دفاعي پر رهائشي به آهي. ان ۾ استعمال ٿيل ڪي گهڙيل پٿر ڏسي چئي سگهجي ٿو ته هيم ڪوٽ ۾ آرائشي اُڪر به ڪئي وئي هئي. رسول بخش درس وٽ رکيل پٿر ڪنول جي گل وانگر آهي.