’توگائو‛ جا سرھه؟

�ھي. آئون ته فقط انهن جي موجودگيءَ کي قلمبند ڪري رھيو آھيان، اصل ڪم ته ڪو آرڪيالاجيءَ جو ماھر، خاص ڪري پٿرن تي قديم نقاشيءَ (Petroglyphs) جو ماھر ئي ڪندو.





گَھـٽَ وارو لَـڪ


گَھٽَ واري لَڪ کي ويجھا پھتاسون ته سُونهين اُٺ ويھاري ڇڏيا. ”ڀوتار اسان کي ھن ھنڌ انتظار ڪرڻ جو چيو آھي!‟ سونهين ٻُڌايو. جڳھه ڀلي ھئي، اسان ايئن ئي سمجھيو ته ھي گَھٽَ وارو لَڪ آھي. جبل جي ڏکڻ واري اُڀي ديوار جي پاڙ ۾ قدرتي ۽ خُلاصي ٿلھي تي عاليشان ڇانءَ ھئي، آڏو واھِيءَ جو وڻندڙ ۽ ٿڌڙو پاڻي جاري ھو. سج اکيون ڏيکارڻ شروع ڪيون ھيون، آئون به جابلو پنڌ جا بوٽ لاھي ڪنڀ جي ڪنڌيءَ تي ھڪ پٿر تي سامان رکي پاڻيءَ ۾ پير وجھي ويھي رھيس. ھيءَ ڏينهن ٺارڻ لاءِ زبردست جاءِ پئي لڳي، پر سونهين چيو، ” ڪلاڪ کن ۾ اھا ڇانءَ به ختم ٿي ويندي، انڪري ھتي ترسي نه سگھبو!‟


ڏھه پندرھن منٽ مس گذريا ھوندا ته محمد خان پنهنجي شڪاري ٽيم سان اُتان گذريو، ”ھتي نه، لَڪ ٽپي، پرئين پاسي منزل ڪبي!‟ محمد خان اڳتي نڪري ويو. اسان به سامان ڪلھن تي رکيو. ٿوري پنڌ تي اُٺن اسان کي لاھي ڇڏيو. ھي لَڪ ڏکيو ھو. اٽڪل 15-20 فٽن جي ھن سوڙھي لڪ کي ٻنهي ڪنڌين تائين ھڪ اونهي ڪُنڀ والاري ڇڏيو ھو. پنڌ نڪرڻ جي جاءِ به ڪو نه ھئي! اڳتي رستو نه ڏسي سڀ مُنجھي بيھي رھيا. صورتحال جو جائزو ورتائون. ”ڀوتار غيبي خان هي ڪنڀ تري پار هليو ويندو هو“ هڪ همراهه ٻڌايو. محمد خان ھنن گَھـٽن جو چڱو واقف ھو پر ھر ڀيري پاڻيءَ جي گھٽ وَڌ سطح سبب رستو بدلجي ويندو آھي.


”بدر سائين ! ھاڻي ٽي options آھن ... ھڪ رستو ھي آھي ته ڪنهن صورت ۾ ھن ڪنڀ جي مٿان بيٺل ھن وڏي ڇڀ تي چڙھي پوءِ اتان ھن ڇِپ تي ٽپو ڏيئي ھليو اچجي ۽ ھن ڪنڀ کي avoid ڪجي! ٻيو رستو ھي آھي ته توھان جنهن جاءِ تي بيٺا آھيو، اتي ڪُنڀ جي تري مان ڦُٽل ھن ڪاٺ جي بُنڊيءَ تي پير رکي، خبرداريءَ سان ٽپو ڏيئي، ھن اُڀي ڇِپَ جي ھيٺئين (قدرتي) ڪانَس تي پھچڻ جي ڪوشش ڪيو ۽ توھان جا ھٿ ان ڇِپَ جي مٿين ڪانَس کي جھلين! پر ڏاڍي خبرداريءَ سان!‟ محمد خان سڄي صورتحال سمجھائي پر اھو جملو نه چيو ته، ”جيڪڏھن ھٿ پير ٺيڪ جاءِ تي نه پيا ته پوءِ ھيٺ ڪنڀ ۾ ھڪ ڇَپڪو ٿيندو ۽ توھان سامان سميت ان ۾ ھوندؤ !‟


”۽ ٽيون رستو؟‟ مون پڇيو.


”... ۽ ٽيون رستو اُٺن واري واٽ آھي، اھي وڏو وڪڙ کائي، ھن بُٺيءَ تي ٻئي پاسي کان چڙھندا، پر اھو رستو به توھان کي پنڌ ڪرڻو پوندو ۽ بُٺي به ڪافي اوچي آھي. ‟


مون سوچڻ ۾ دير نه ڪئي ۽ ڪانَس وارو رستو ورتو. سچ پچ ته ھيءُ به نيشنل جاگرافيءَ وارن جي فلمن جھڙو منظر ھو، افسوس ! مون کي ان گَھٽَ جو فوٽو ڇڪڻ جو خيال ئي نه آيو. ھونئن به ھاڻي مون وٽ فوٽو ڇڪڻ جي تمام گھٽ گنجائش ھئي. مون باقي گنجائش اڳتي ملندڙ چِٽن لاءِ بچائي رکي ھئي.


بُنڊيءَ تي پير رکي، مون ٽپو ڏنو ۽ حيران ٿي ويس! مون بلڪل درست اندازي سان اک ڇنڀ ۾ اھو ڪم ڪري ورتو ھو، جنهن تي سڄي ٽيم مُنجھيل ھئي. سڀني کي بخاري صاحب ۽ مون مان ئي خوف ھو ته ڪٿي اسان ھيٺ ڦھڪو نه ڪيون! ھاڻي مون کي به بخاري صاحب جي ڳڻتي ھئي! مون ڏٺو ته ھو به ساڳي واٽ کان ٿي آيو. اسان جھڙا جھونا، جبلن جي ڏکي دنيا ۾ الائي ته ڪيئن ٿا ھلن!؟ اسان ھلون ته پيا پر اھو سوال مون کي اڃا تائين سمجھه ۾ نه آيو آھي ته اھو سڀ ڪيئن ٿو ممڪن ٿئي! بخاري صاحب ساڳي بنڊيءَ تي پير رکيو ۽ ٽپو ڏنو ... ۽ ٺيڪ مقرر جاين تي ھٿ پير کپائي بيھي رھيو. پوءِ، حالتن (situation) جو ٻيھر جائزو وٺي ڪانسن تان ھٿ پير سوريندو پُر خطر ڪُنڀ وٽان اُڪري ويو. ان کان پوءِ مٿي بيٺل جوانن اسان کي واري واري سان ھٿ ڏيئي مٿي اچڻ ۾ مدد ڪئي. سڀني اطمينان جو ساھه کنيو. ان گَھٽَ جي چاڙھي چڙھي آئون ٿڪجي پيس ۽ ويھي رھيس !


”ڇا ٿيو ؟‟ بخاري صاحب پڇيو.


”پنهنجو پيٽرول کپي ويو آھي، پاڻي پيئون، ساھه سڌا ٿين ته اڳتي ھلون!‟


ساھه سڌا ڪري اڳتي ھلياسون. پيچرو مٿي وڃي وري ھيٺ نئه جي تري ڏانهن لھي ويو. اڳتي ٻيو ڏکيرڙو گَھٽ ھو. آئون اتي به ويھي رھيس ۽ پاڻي جي سڄي بوتل پي ويس. اھو گَھٽ ٽپياسون ته اڳتي اڌ آسمان جيتري چاڙھي منتظر ھئي. ھاڻي، سج چوٽ تي چڙھي چُڪو ھو ۽ گرمي زور وٺي وئي ھئي. ويتر جبل جون لاڳاتار لاھيون چاڙھيون ! آئون ته ھمٿ ھاري ويھي رھيس. مون لاءِ چاڙھِي ڏکي شئي ھئي ۽ بخاري صاحب کي لاھِيءَ پريشان ٿي ڪيو. اسان ٻئي ھڪ ٻئي لاءِ ڏڍ ! نيٺ گَھٽ واري ٽڪريءَ جي چوٽيءَ تي ان ھنڌ اچي ويٺاسون، جتي وڏيون وڏيون ڇِپون ان ريت پکڙيل ھيون جو انهن جي وچ مان گذرندي اٺن کي به سوڙھه محسوس ٿئي.


انهن ئي ڇِپن جي اوٽ ۾ اسان ساھه پٽي رھيا ھئاسون جو اسان وارن اُٺن جي قطار اولھه کان ايندي نظر آئي. ڇِپن جيڏا ھي جانور پري کان بنهه ماڪوڙا ٿي لڳا. ھوريان ھوريان قافلو واضح ٿيندو ويو ۽ انهن ڇِپن جي وچ مان سنڀالي سنڀالي نڪتو ھليو ويو. اُٺن جي گذرڻ کان پوءَ اسان به اٿياسون ۽ پنهنجي رفتار ٿڪل رفتار سان ھوريان ھوريان ھلندا اچي اتي پھتاسون جتي محمد خان منزل ھڻي چُڪو ھو. اوٺار اُٺن تان سامان لاھي انهن کي ٽارن سان ٻڌي رھيا ھئا ۽ بورچي مانيءَ جي انتظام ۾ لڳي ويو هو.





’واڙو‛ ماڳ تي ڊاٻو


محمد خان ھميشه وانگر کبڙ کي ريسٽ ھائوس ٺاھيو ھو. ھن ماڳ جو نالو ’واڙو‛ ھو. کبڙ قدرت جي ڪيڏي وڏي مھرباني آھي، ان جو احساس شھري ماڻھو نه ٿو ڪري سگھي. اسان ان کبڙ ھيٺان پاڻ کي ائين ڇڏيو، جيئن ڪو انگريز سياح پرديس جو گھٽيون گھمڻ کان پوءِ ٿڪجي، ڪنهن فائيو اسٽار ھوٽل جي ايئر ڪنڊيشنڊ ڪمري ۾ بستري تي ڊھي پوي!


محمد خان اسان جي ڪمزور حالن تي حيران ڪو نه ھو، پر اطمينان ھئس ته اسان ٺيڪ ۽ سلامت آھيون، نه ته ھھڙن سفرن ۾ ڪٿي به ڪا به ايمرجنسي ٿي پئي سگھي! اسان کي پاڻ ڇڏيندو ڏسي البت ڪجھه مُرڪي ڏنائين، ”پاڻ ڏکيو پنڌ ڪري آيا آھيون. اڳتي ٽي چار لَڪ ٻيا به آھن، ٻه ته سولا آھن، باقي ٻه ڪجھه ڏکيرڙا آھن ... ڏسون! ڪوشش ڪنداسون ته اُٺن تي چڙھيا ھلون! ... في الحال ته ھتي آرام ٿا ڪيون، ساڍي ٽين بجي ڌاري نڪري ھلنداسون جو اڳتي پنڌ گھڻو آھي.‟ محمد خان چيو. مون وقت ڏٺو، ھن مھل منجھند جو ڏيڍ ٿيو ھو.


آرام لاءِ مليل اھي ٻه ڪلاڪ اسان لاءِ ڪافي ھئا. چٽن (Petroglyphs) جو سلسلو به ھاڻي ختم ٿي ويو ھو. ھاڻي ڪٿي ڪٿي ڪو چِٽ ھو جيڪو ڪنهن قديم ثقافت جو حصو نه ٿي لڳو، پر واٽھڙو ھمراھن رونشي ۾ ٺاھيا ھئا. آخري سرھه جو چِٽ گَھٽ واري لَڪ جي ڪُنڀ تي مليو ھو، ممڪن آھي ته اڳتي به ائين ئي ڪجھه ملي پوي!


اڌ ڪلاڪ کن نڍال حالت ۾ گذاري، اک پٽي سون ته ماحول ڏسڻ جھڙا ٿياسون. ھي ڪيھرجي نئه جو کاٻو ڪُلھو ھو. نئه جو ترو ڪافي ھيٺ ھو. واھيءَ جو سلسلو ختم ٿي چُڪو ھو