’توگائو‛ جا سرھه؟

�ن.


ٻيھر سوار ٿيڻ جو حڪم ٿيو ته بخاري صاحب اُٺ تي ويھڻ کان صاف انڪار ڪري ڇڏيو، ” نه، آئون پنڌ ھلندس!‟


”سائين پنڌ گھڻو آھي، توھان ايترو ھلي نه سگھندا !‟ بخاري صاحب کي مون سمجھايو، اوٺارن سمجھايو، پر سائينءَ ڪنهنجي نه ٻُڌي، چيائين، ”سڌي پَٽ جا پنج اَٺ ڪلوميٽر مون لاءِ ڪا وڏي ڳلھه نه آھي!‟


شاھه صاحب پنڌ ھلندو رھيو، اوٺارن بخاري صاحب کي ھڪ لَڪڻ ھٿ ۾ ڏيئي ڇڏيو، ”سائين! ھي توھان جي ھٿ ۾ ھجي، پٿرن جو جھان آھي، پير ٿِڙي به سگھي ٿو.‟ شاھه صاحب اھا رعايت قبول ڪئي.


بخاري صاحب جو دليل ھو ته، ”زمين تي پنهنجا پير آھن ته ماڻھو مضبوط آھي، پر جيڪڏھن اُٺ جا پير آھن ته ماڻھو لاچار آھي!‟ شاھه صاحب جو دليل پنهنجي جاءِ تي! نيٺ، اُٺ ڪا سولي سواري ته ڪو نه آھي، سو به جبل ۾ ! سنڌي پهاڪو آهي ”اُٺ جي لاهي به لعنت، چاڙهي به لعنت!“


ھاڻي، سج جي تپش ختم ٿي وئي ھئي ۽ اولھه ۾ گھڻو ھيٺ لھي ويو ھو. اسان جو رخ اوڀر طرف ھو، ان ڪري پريشان به نه ٿي ڪيائين. پنڌ جو ھي ٽڪرو تمام ڊگھو ثابت ٿيو. سڄي واٽ آئون بخاري صاحب کي وري وري عرض ڪندو رھيس ته پنهنجي اٺ تي سوار ٿئي، جو مون ڏٺو پئي ته ھُو بھادريءَ سان پنڌ کٽائڻ جي ڪوشش ڪرڻ جي باوجود سخت تڪليف ۾ ھو، اھا تڪليف سندس چھري تان بَکي رھي ھئي. ھونئن به ھي وقت بھادري ڏيکارڻ جو نه ھو.


اِندارچ ۾ ھڪ قبرستان وٽان لنگھندي ھڪ اوٺار ڌيان ڇڪايو، ”ھن قبرستان ۾ چاڪر خان رند ۽ گھرام خان لاشاريءَ جي ڳالھه واري مشھور مائي گوھر جو ھڪ ڀاءُ پوريل اٿئي.‟ ھمراھه جي ڳالھه دلچسپ ھئي ڇاڪاڻ ته ڪِن قصن موجب مائي گوھر جَتڻ جو ڪو ڀاءَ ھئو ئي ڪونه! پر ھي وقت قافلي تي ڄڻڪ ”لشڪر ۾ ڀاڄ“ جو ھو. سندس ڳالھه ڪنهن به نه ٻڌي، سڀني جو ڌيان پنڌ کٽائڻ ۾ ھو. ميلي جي موٽ جو ھئي!


’زال لڪڙي‛ کان ٿورو اڳ سج لھي ويو. اونداھيءَ ۾ باقي ڪي منٽ ھئا جو مون واري اوٺار اُٺ جي واڳ ورائي کڻي ھڪ بٺيءَ تان شارٽ ڪٽ ڪيو، مون ان بٺيءَ تائين ڏٺو ته شاھه صاحب ھمٿ سان ھلندو پئي آيو. ھن ڪَڪريو ۽ اِندارچ کي پنڌ ۾ کٽائي ڇڏيو ھو.


پوءِ ھڪدم اونداھي ٿي وئي. مون واري اوٺار بُٺي لھي اڃا تيزي ڏيکارڻ جي ڪوشس ڪئي ته مون ھڪل ڪئي، ”ترس! شاھه صاحب پھچي!‟ مون کي پڪ ھئي ته شاھه صاحب نه اونداھيءَ ۾ پنڌ ڪري سگھندو ۽ نه وري بُٺيءَ تي چڙھي سگھندو. مون کي ڊپ ھو ته متان اوٺار به شاھه صاحب کي پوئتي ڇڏي اڳتي نه نڪري ويو ھجي! ڏھه پندرھن منٽ گذري ويا پر نه شاھه صاحب پھتو ۽ نه وري ماحول ۾ ڪا چُرپر يا کڙڪو محسوس ٿيو. منهنجي پريشاني وڌي وئي، ”خدا خير ڪري! بخاري صاحب ڪٿي ساڻو ٿي ڪري نه پيو ھجي!‟ مون پنهنجي اوٺار کي پوئتي ھلڻ لاءِ چيو. سامھون، قافلي جي ھڪ لاڏو اُٺ جو پاڇولو نظر آيو.


”او ! ... ھو ! ... او ! ... شاھه صاحب ڏي اٺ موڪليو ... او ! ... اُٺ موڪليو!‟ بخاري صاحب وارو اوٺار واقعي الائي ڪيڏانهن نڪري ويو ھو. مون لاڏو اُٺ واپس موڪليو، ”نرم سامان مٿي رکي ان تي گدو پٿاري خلاصو ڪري شاھه صاحب کي ويھاري اچ!‟ اوٺار موٽي ويو ۽ ايئن ئي ڪيائين.


بخاري صاحب کي سچ پچ ته چڱي تڪليف اچي وئي ھئي. مون کي شڪ ٿيو ته يڪو ٻِنڊ تي بي آراميءَ واري سواريءَ سبب کيس ڪو زخم رسيو ھوندو.


جيستائين اُٺ شاھه صاحب کي کڻي واپس اچي، آئون اتي ئي اونداھيءَ ۾ بيٺو رھيس. پندرھن ويھه منٽ ٻيا گذريا. بخاري صاحب اٺ تي سوار پھتو.


”اَسلام عليڪم!‟ بخاري صاحب اونداھي ماحول ۾ سلام جي ذريعي پنهنجي خيريت جو اطلاع ڏنو.


”وعليڪم سَلام! طبيعت ڪيئن آھي؟ خير آھي نه ! ‟


”خير آھي! ٽَنگ ۾ سُور ڪجھه وڌي ويو ھو!‟ شاھه صاحب جي جواب ۾ منهنجي خدشي جي تصديق ھئي.


خير! ھاڻي صورتحال اھا ھئي ته ڀوتار مقرر جاءِ تي ڪو نه ھو ۽ نه وري جيپ ئي ھئي، جنهن کي محمد خان ساڳئي ماڳ تي موٽي اچڻ لاءِ چيو ھو. مون کي ياد آيو ته محمد خان ڊرائيوري کي خميس ڏينهن شام جو اچڻ جي ھدايت ڪئي ھئي، اڄ اربع جو ڏينهن ھو. اسان پروگرام کان 24 ڪلاڪ اڳ پھتا ھئاسون. ڪا غلط فھمي ٿي ھئي، تڏھن ته جيپ موجود ڪو نه ھئي!


”شايد جيپ اونهاڙ تي بيٺي ھجي، اوڏانهن ھلڻ گھرجي!‟


”ھلو ! ‟


’زال لڪڙي‛ کان ’اونهاڙ‛ جو سفر شروع ٿيو. چوڌاري ڪاري اونداھي پکڙيل ھئي. نئه جي پيٽ ۾ ننڍيون وڏيون جِنبون ٽارا، کبڙ، کڏون کُوٻا سڀ ڪجھه ھو پر آئون حيران ھئس ته ان اونداھيءَ ۾ شروع کان آخر تائين نه ڪنهن اوٺار ٿاٻو کاڌو ۽ نه وري اُٺ! جيڪڏھن اسان پاڻ پنڌ ھجون ھا ته ڏاڍا ٿاٻا کائون ھا، خبر نه آھي ته ھنن اونداھيءَ ۾ پيچرو ڪئين ٿي ڏٺو؟


ڪجھه اڳڀرو محمد خان جو ڪمدار، بورچي ۽ ھڪ اٺ مليا جيڪي اسان جي پوئتي رھجي وڃڻ سبب انتظار ڪري رھيا ھئا. خدا خدا ڪري اونهاڙ تي پھتاسون.


محمد خان ھتي به ڪو نه ھو، پر ھتي سندس ٻه ماڻھو مليا، ”ڀوتار جيپ نه ڏٺي ته اتان ئي شاھه (گودڙي) ڏانهن سِڌ ڪئي، اتي پھچي گاڏي موڪليندو، اسان ھتي توھان کي ڀوتار جو نياپو ڏيڻ لاءِ ويٺا آھيون!‟


”ڀائي خان جي ڳوٺ ھلي ٿا انتظار ڪريون!‟ ڪمدار فيصلو ڏنو. بورچي صاحب کي ڳالھه نه وڻي پر ھن وٽ ٻيو ڪو چارو به ڪو نه ھو. اونداھي رات ۽ بيابان پنهنجي جاءِ تي ! ھتي ته پيئڻ لاءِ پاڻيءَ جو ڍڪ به ڪو نه ھو.


رات جا ساڍا اٺ يا نَوَ وڄي چڪا ھوندا. ھاڻي ’اونهاڙ‛ کان ڀائي خان جي ڳوٺ تائين جو سفر شروع ٿيو. ھمراھن جي ھاڻوڪي وک وِتري ھئي. پٽ سڌو ھئڻ سبب ڪا رنڊ روڪ ڪو نه ھئي پر اُٺن جي ھن تيز چال چيلھه ڪڍي ڇڏي، پنڌ کُٽڻ جو نالو ئي نه پيو وٺي. اڄوڪي سفر بنهه چُور چُور ڪري وڌو ھو. شام تائين جابلو لَڪ چڙھندي، گيت ڳائيندڙ ھمراھه ھاڻي ڳالھائڻ جھڙا به ڪو نه ھئا. ھي پنڌ مڪمل خاموشيءَ ۾ گذريو. ان مھل ڏھه وڳا ھوندا جڏھن ڀائي خان جو ڳوٺ آيو. پر، ڀائي خان ڳوٺ ۾ ڪو نه ھو. ڳوٺاڻن جلدي جلدي تڏيون وڇايون ۽ اسان اُٺن تان لھي تڏين تي اھلي پياسون. شاھه صاحب ته صفا چُور ۽ ساڻو ھو، ايتري قدر جو پاڻي به نٿي وڻيس.


”ھَـھڙي جٺ ! ... سفر ۾ ايئن ٿيندو آھي!‟ مون دل ئي دل ۾ پنهنجو پاڻ سان ڳالھايو ۽ بخاري صاحب ڏانهن ڳڻتيءَ ۾ ڏٺو ، جيڪو بي حرڪت ۽ ٻـِيڻو ٿيو پيو ھو !


”شاھه صاحب! شاھه صاحب! شاھه صاحب!‟ مون ٻه ٽي سڏ ڪيا پر بخاري صاحب ۾ وراڻي ڏيڻ جي ھمت ڪونه ھئي. آئون ان ٿَڪ جي شدت محسوس ڪري پئي سگھيس ڇاڪاڻ ته ڪجھه اھڙي ئي ڪيفيت مون تي به طاري ھئي. ٿَڪ، ساڻائي ۽ جسماني تڪليف ڪڏھن ايتري وڌي ويندي آھي جو ننڊ به اُجھاڻل رَک ھيٺان جاڳندڙ ٽانڊي وانگر محسوس ٿيندي آھي ... بس! ذھن ۽ جسم تي ھڪ وڏي وِسامَ طاري ھوندي آھي، جنهن ۾ سڄو ماحول ۽ سمورا آواز ٻُوساٽيل گونج وانگر ٽنگجي پوندا آھن.


محمد خان