”گرم هوا“ کان گرم هوا تائين

31 آڪٽوبر 1995
”گرم هوا“ کان گرم هوا تائين

پنجاهه کن سال اڳ اپکنڊ ۾ جڏهن ”گرم هوا“ لڳي تڏهن انهن عالمن مان هڪ مولانا حسرت موهاني به هو، جنهن مسلمان ڀائرن کي سمجهائڻ جي ڪوشش ڪئي هئي ته پاڇولن پويان نه ڊوڙو، بهشت جي ڳولا ۾ ڌرتي نه ڇڏيو پر پنهنجي ڌرتيءَ تي بهشت ٺاهيو! تڏهن مولانا ابوالڪلام آزاد به هو جنهن چيو هو ته غير فطري عمل جٽاءَ نه ڪندو آهي. تڏهن گهڻن عالمن کي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي هئي ۽ مولانا حسرت موهانيءَ سميت مولانا ابوالڪلام کي به اڻٻڌو ڪري ڇڏيو هئائون. 47 سال اڳ اهڙي ته گرم هوا لڳي هئي جو ان وقت جي اڳواڻن صبح جي پهر ۾ دهليءَ جي ڪنهن عام جلسي ۾ جذباتي تقرير ڪندي چيو هو ته ”ڀائرو! اسان جو جيئڻ مرڻ هتي آهي، هتان جون گهٽيون ۽ پاڙا اسان جي سڃاڻپ آهن، هتي ئي گهٽيءَ گهٽيءَ ۾ اسان جي ننڍپڻ جون يادون آهن! خدا جي واسطي پاڪستان نه وڃو! اتي سڀاڻي جڏهن سنڌ جا سنڌي ۽ پنجاب جا پنجابي توهان کان پڇندا ته هتي اسان جي روزگار تي لت ڏيڻ ڇو آيا آهيو، تڏهن ڪهڙو جواب ڏيندؤ؟ توهان پڇتائيندؤ!“ اهي ئي اڳواڻ رات جي پهر ۾ ڪراچي ويندڙ ريل گاڏيءَ ۾ سوار ٿيا هئا.
هندستان جا مسلمان عالم ڪي معمولي ماڻهو ته ڪو نه هئا! هنن 1947ع ۾ اهي منظر اڳواٽ پئي ڏٺا، جيڪي 50 سال پوءِ پاڪستان ۾ روڊن رستن تي ظاهر ٿيڻا هئا. شايد مولانا حسرت موهاني اهو به ڏٺو هجي ته سندس پڙ ڏهٽو ان گرم هوا ۾ لهسجي ويندو، جيڪا 48 سال پوءِ ڪراچيءَ ۾ هلندي! پر مولانا حسرت موهانيءَ شايد اهو تصور به نه ڪيو هجي ته سندس پڙ ڏهٽو پاڻ به 23 ماڻهو قتل ڪري مرندو، هن جا پنهنجا ئي دهشتگرد ساٿي کيس اظهر موهاني چوڻ بدران ”اظهر بڪرا“ چوندا، توڻي جو هو کين راڪيٽ لانچر سپلاءِ ڪندو هجي! ايم ڪيو ايم ڪالهه مولانا حسرت موهانيءَ جو نالو کڻي ان دهشتگرد جي موت تي ماتم ڪيو، جنهن کي دهشتگرديءَ جي تاريخ ۾ ”اظهر ٻڪر“ جي نالي سان ياد ڪيو ويندو. ايم ڪيو ايم چوي ٿي ته قوم حسرت موهانيءَ آڏو شرمنده آهي. اها شرمساري ان ڳالهه تي ناهي ته حسرت موهانيءَ جو پڙڏهٽو 23 ماڻهن جو قاتل ۽ سفاڪ دهشتگرد بڻجي ويو پر ان ڳالهه تي آهي ته ڇو مارجي يا مري ويو! روح ته مولانا جو به تڙپي ويو هوندو پر ان ڳالهه تي ته سندس اولاد عالم نه، دهشتگرد نڪتو. ايم ڪيو ايم کي ڪهڙي ڳالهه تي ڏک ٿيو آهي؟ ڏک ته انهن کي اهي جن کي مولانا جي شخصيت، سچائي، جرئت، سادگي ۽ بصيرت تي ناز اهي، جن جو هڪ هيروحسرت ماهوناي به آهي. انهن کي ڏک ڇو آهي جن ڪالهه مولانا جي بصيرت تي شڪ ڪيو ۽ سندس صلاح کي ٿڌي گرم هوا جي رخ تي هلي پيا؟
رات ڏينهن ۽ چپ چاپ لڙڪ رڳو مولانا حسرت موهانيءَ ڪو نه وهايا ۽ نه وري عاشقيءَ جو زمانو فقط مولانا صاحب تي آيو. اهو چڱو يا خراب نصيب اڄ اپکنڊ جي ان هڪ هڪ ماڻهوءَ جو آهي، جنهن نه رڳو پنهنجي جواني ”عظيم مقصدن“ جي حصول ۾ وڃائي ڇڏي پر اڃا تائين دهشتگردن ۽ خونين جي ڇرن کان بچڻ لاءِ ڊوڙي رهيو آهي. حسرت موهانيءَ وٽ شايد حيرت جو تجربو ڪو نه هو جيڪو اڄ اسان وٽ آهي. حيرت آهي ته اهي ئي ڇرا جيڪي ڪالهه هندو انتهاپسندن جي هٿن ۾ هئا، اڄ انهن جي هٿن ۾ آهن، جيڪي ڳالهه ڇرن کان پاڻ بچائڻ لاءِ ڊوڙي رهيا هئا ۽ اچي سنڌ ۾ پناهه ورتي هئائون!
مولانا حسرت موهاني! تنهنجي دامن تي ڪو به داغ نه آهي، ان ڪري ته تو پنهنجي تاريخي فرض ۽ بصيرت جو مظاهرو ڪري، اڳواٽ ئي خبردار ڪيو هو ته جيڪڏهن ”هيئن ڪندؤ ته هونئن اوس ٿيندو!“ تون دلگير نه ٿيءُ! هر ڪو پنهنجي عمل سان سڃاتو وڃي ٿو. اچ ته پاڻ گڏجي ان عقل ۽ نفيس جذبن تي ماتم ڪيون، جيڪي گرم هوائن ۾ سڙي خاڪ ٿي ويا آهن.