”گورک، منڇر، بڊو ٽوئرسٽ زون“- ڏسو ته ڪيئن مڪمل نٿو ٿئي!

28 جنوري 1996ع
”گورک، منڇر، بڊو ٽوئرسٽ زون“
ڏسو ته ڪيئن مڪمل نٿو ٿئي!

گورک هل اسٽيشن جي ترقيءَ جون انگريزن جي دور کان رهيل رٿائون مس مس هاڻوڪي سنڌ حڪومت جي دور ۾ پنڌ ڪنديون نظر آيون آهن پر حيرت آهي ته ڪامورا پنهنجي روايتي سستيءَ جو مظاهرو ڪندي ان کي اڃا تائين مڪمل ڪري نه سگهيا آهن. اها رٿا آخر ڪڏهن مڪمل ٿيندي؟ سائين عبدالله ساهه کي گهرجي ته ڪامورن کي فقط ڪم تيز ڪرڻ جي هدايت نه ڏئي پر کين ٽارگيٽ ڏئي ته هو ايندڙ ڇهن مهينن ۾ اهو ڪم مڪمل ڪري وٺن. اڃا به بهتر آهي ته هاڻي ئي وزيراعظم کي تاريخ ڏيئي ان رٿا جي تڪميل جي موقعي تي خاص مهمان ٿيڻ جي گذارڻ ڪري ڇڏي. پوءِ ڏسو ته گورک، منڇر ۽ بڊي جيل جون رٿائون ڪيئن نٿيون مڪمل ٿين!“
سنڌ جو وڏو وزير لڳ ڀڳ هر مهيني بڊي جيل، گورک ۽ منڇر جي ترقيءَ جي سوال تي خاص گڏجاڻيون سڏائي، خاص هدايتون جاري ڪري رهيو آهي پر لڳي ٿو ته ڪامورا پڙ ڪڍي بيهي رهيا اهن ۽ فيصلو ڪري ڇڏيو اٿائون ته هر گڏجاڻيءَ ۾ وڏي وزير جي آڏو ”حاضر سائين!“ ته ضرور ڪندا پر ڪم اصل مڪمل نه ڪندا. گورک چوٽيءَ ڏانهن روڊ ٺاهڻ جو ڪم لڳ ڀڳ ٻه سال اڳ شروع ٿيو ۽ ڪڪڙ وٽ بورڊ به هنيو ويو. ڪامورن کان جڏهن به روڊ جي تڪميل بابت سوال ڪيو ويو، جواب اهو ئي مليو ته ڪم ڏاڍي تيزيءَ سان جاري آهي. پر، اها تيز رفتاري حيرت جهڙي آهي جو پنجاهه کن ڪلوميٽرن جو پنڌ ٻن سالن ۾ به مڪمل نه ٿيو آهي. ڪامورا اڃا به چون ٿا ته سندن اهليت ۽ نيت تي شڪ نه ڪيو وڃي! گورک چوٽيءَ جي روڊ جو ڪم سنڌ جي ڪامورن ۽ ٺيڪيدارن کي ڪو اهڙو ڪم ٿي لڳو آهي ڄڻ ڪي ٽو چوٽيءَ تائين سپر هاءِ وي ٺاهيندا هجن!
عام ماڻهوءَ جي سوچڻ لاءِ اهو به دلچسپت سوال آهي ته ڇا بڊي جبل تي نم ۽ صنوبر جي وڻڪار ڪرڻ ڪا ايڏي وڏي ڳالهه آهي جو وڏو وزير اهو ڪم خير شان شروع ئي ڪو نه ٿيو آهي نه ته ڇا ٻيلي کاتي وٽ نموريون ۽ صنوبر جا ٻوٽا کٽي ويا آهن يا اسٽاف ڪو نه اٿن يا ان ڪم لاءِ آءِ ايم ايف وٽان فنڊ اچڻا آهن؟ ڳالهه صرف اها آهي ته ٻيلي کاتي جا عملدار سچا ٿي بيهن، فنڊن ۾ گهوٻيون هڻڻ جي طريقن تي سوچڻ کان في الحال ٽري وڃن، پنهنجن آفيسرن ۽ نرسري اسٽاف کي ساز سامان سان هڪدم بڊي ڏانهن ويندڙ بس تي چاڙهين. ان ريت قوم کي ٻه فائدا ٿيندا هڪ طرف بڊي تي ساوڪ جو سلسلو شروع ٿي ويندو ۽ ٻئي طرف ٻيلن جا وڻ وڍجڻ کان بچي ويندا جيڪي فاريسٽ آفيسرن جي نگرانيءَ ۾ وڍجندا آهن.
سنڌ جي وڏي وزير کي اسان جي گذارش آهي ته بڊي جبل کي وڻڻ جي زيورن سان ڀلي سينگاريو، اهو قوم تي وڏو احسان ٿيندو پر رڳو ڪائي ۽ نئنگ ماٿريون ئي ڪو نه آهن جتي اڳ ئي سٺي وڻڪار آهي. مقامي ماڻهن کي ساڻ ڪري جتي جتي ممڪن هجي نوان نوان نخلستان تيار ڪرايو پر مهرباني ڪري سڀ کان پهرين سڄي منڇر جي چو طرف، بند تي، ڪارن تي ۽ منڇر جي وچ ۾ مختلف ٿلهن تي نم ۽ صنوبر پوکايو. نم ۽ صنوبر پوکائڻ جي صلاح جنهن به ڏني آهي عقل جي صلاح ڏني آهي. منڇر جا ڪنارا وسيع آهن، بوبڪ کان جهانگارا ۽ شاهه حسڻ، ساهه حسڻ کان ڇني ۽ ڇنيءَ کان واپس اتر اوڀر وارو بند جو پاسو وڏي وڻڪار گهري ٿو. ان سان منڇر جي سونهن سڀني ڍنڍن کي مات ڪندي ۽ ماحولياتي صورتحال بهتر ٿيندي، منڇر جا ڪنارا مضبوط ٿيندا ۽ سياحت لاءِ ڪشش ۽ سهوليت پيدا ٿيندي. منڇر جا ٿلها جڏهن گهاٽن وڻڻ جي ڇانو سان ڍڪبا ته هتي بهشتي سڪون ملندو ۽ ڪهڙو ڪافر شاعر هوندو جيڪو منڇر جي سونهن جو قسم کڻڻ کان پاڻ جهلي سگهندو.
شاهه صاحب کي عرض آهي ته سڀ ڪجهه ٿي سگهي ٿو، اها ڪا وڏي ڳالهه نه آهي، اهو سچ آهي ته هيءَ ان وسيع علائقي جي ترقيءَ جي ڳالهه آهي جتي اڳ ڪڏهن به ترقي نه ٿي اهي پرايڏي وڏي ڳالهه به نه اهي جو ٻن سالن جي عرصي ۾ ڪڪڙ کان گورک تائين ۽ جهانگارا کان نئنگ، ڇني ۽ گاجي شاهه تائين روڊ مڪمل ٿي نه سگهي ۽ وڻ پوکي نه سگهجن. هي ڪو اسٽيل مل يا ڪيٽي بندر ٽائپ پرڏيهي سيڙپ جو پروجيڪيٽ ڪونهي جو ڪامورا ان کي اڃا تائين مڪمل ڪري نه سگهيا اهن. هر ڪم سچ پچ ڇهن مهينن ۾ مڪمل ٿي سگهي ٿو. شرط اهو آهي ته وزيراعظم هٿان ”گورک، منڇر، بڊو ٽوئرسٽ زون“ جي افتتاح جي تاريخ جو اعلان اڄ ئي ڪري ڇڏجي. ڏسو ته ڪيئن نٿا اهي ئي ڪامورا ڪم مڪمل ڪري ڏين جيڪي اڄ تائين هر ڀيري ڪو نه ڪو بهانو کڻي اچن ٿا ۽ هر ڀيري ”حاضر سائين!“ چئي هليا وڃن ٿا.
ان ۾ ڪو به شڪ نه آهي ته سنڌ جو ڪاڇو ۽ ڪوهستان سياحت جي حوالي سان ايڏي زبردست ڇڪ رکن ٿا جو ان جو پورو احساس شايد وڏي وزير کي به نه هجي! چوڻ لاءِ ته اهو چوڻ وارا گهڻيئي آهن ته کيرٿر جي اگهاڙن جبلن ۾ ڇا رکيو آهي؟ پر جواب ڏيڻ لاءِ ضروري آهي ته پهرين ڪاڇي ۽ ڪوهستان جي ڊيگهه ويڪر ۾ سهوليتن جو ڄار هجي ۽ هر خوبصورت منظر جو واس وٺڻ لاءِ اوستائين رسائي، ترسڻ ۽ ڇت ۽ امن امان تي ضابطو هجي! ان کانپوءِ ئي جيڪي ماڻهو ڪوهستان کي اگهاڙن جبلن جو ويران سلسلو چون ٿا، تن کي اوڏانهن موڪلجي ته پنهنجين اکين سان ڏسن ته کيرٿر جي پراسرار خاموشي ڪيڏا راز پلٽي ٿي! قديم آثار ڇاٿا چون؟ جهنگلي جيوت آزاد ماحول ۾ ڪيئن ٿي گهمي ۽ ماٿرين جي جابلو وڻن، گلن، گاهن ۽ پٿرن جا رنگ ڇاٿا چون؟
ڪاڇي ۽ ڪوهستان جا منظر رڳو گاج، منڇر ۽ نئنگ ته ناهن! گاجي شاهه ۽ ان جو ميلو، نئه انگئي جي ڪشادي ماٿريءَ ۾ پاڻي جو ڌيمن سرن وارو وهڪرو، گري جبل جون چاڙهيون، سڄي ڪاڇي ۾ پکڙيل گبربندن جا سلسلا، انوکا قديم آثار، جابلو تهذيب، اڻڇهيل منظر، ڪهاڻيون، ڪٿائون ۽ تاريخي داستان! اتي ڇا نه آهي؟ سچ پچ ته اهو سمورو علائقو اڃا به هڪ اهڙو ڪتاب اهي جنهن جا سڀ پنا پڙهيا ئي ڪو نه ويا آهن.
بڊي جبل تي وڻڪاريءَ سان گڏ هتي منڇر جي چودگر ۽ ٿلهن تي وڻڪاريءَ جي تجويز ٻيهر پيش ڪئي وئي آهي. ان موقعي تي مناسب ٿيندو ته سنڌ جي سڀني ڍنڍن کي سياحت لاءِ من موهيندڙ ڪرڻ خاطر انهن جي چوطرف ۽ انهن جي ٻيٽن تي وڻڪاري ڪرائي وڃي. ڪينجهر جا ڪنارا به اسارا آهن، هڏيرو به بي زيور آهي. حمل، ڊرگهه، مکي، شڪور ۽ پراڻ/ناري واريون ٻيون ڍنڍون به زيورجڻ جو حق رکن ٿيون. ان ڏس ۾ ٻيلو کاتو، ماحوليات تي ڪم ڪندڙ اين جي اوز ۽ مقامي ماڻهو گڏجي سڏجي سڀ ڪجهه ڪري سگهن ٿيا. سياحت ۽ ماحوليات وارن شعبن ۾ نجي شعبي کي نينڍ ڏيڻ هڪ سٺو قدم آهي پر انهن شعبن ۽ ادارن کي مضبوط ڪير ڪندو؟ سنڌ جي ماڻهن کي اڃا انتظار آهي ته وڏو وزير سياحت، ماحوليات، وائلڊ لائيف، ثقافت ۽ قديم آثارن جي شعبن کي مربوط ڪرڻ لاءِ ڪا ٺوس رٿ اڳتي آڻي سگهندو ۽ ان کي پنهنجي ئي دور ۾ ايترو اڳتي وٺي ويندو جو اها نتيجي تي پهچي يا گهٽ ۾ گهٽ ايترو اڳتي ٿئي جو سڀاڻي ان کي ڪو به ٻيو اڌ ۾ ڇڏي نه سگهي!
گورک، منڇر، بڊو زون جي تڪميل لاءِ ڇهن مهينن جو ٽارگيٽ مقرر ڪرڻ ان ڪري ضروري آهي ته جيئن اهي رٿائون �