2020-11-06
داخلا نمبر 1294
عنوان 11. اي دل تون پريشان ڇو آهين؟
شاخ پيهي منجهه پاڻ
پڙهيو ويو 1234
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
اي دل تـون پــريــشـان ڇـــو آهـيـن؟
اي دل! ڇا تون ڄاڻين ٿي ته تون پريشان ڇو آهين؟
۽ تنهنجي پريشانيءَ جو علاج ڪهڙو آهي؟
ڇا تنهنجي پريشاني تنهنجي جسم جي آهي؟ روح پريشان اٿئي، ڀاڳ جو ڀؤ اٿئي يا اڃا به ڪا ٻي ڳالهه آهي؟
ڪٿي تون ڇا؟ ڇو؟ ڪيئن؟ ڪڏهن؟ ۽ متان! جهڙن سوالن جي ڀنور ۾ ته ڪونه ڦاسجي وئي آهين؟
ڪٿي تون خواهشن جي ڪوڙڪيءَ ۾ ته ڪونه وٺجي وئي آهين؟
ڪو ٻيو ڇا ڪري، جيڪڏهن ڪو فرد پنهنجي ئي مــن جي ڪَنڊن کي گُل سمجهڻ لڳي، ڪنڊن ۾ ڦٽجي وڃي ۽ ڦٿڪي ڦٿڪي به پاڻ ڇڏائي نه سگھي!
خواهشون به طلسمي قيد خانو آهن، پوءِ کڻي اها خواهش علم جي ئي ڇو نه هجي!
حضرت موسيٰ خواجه خضر سان ڪيترا ڏينهن پنڌ ڪري سگھيو؟ هو به ”ڇا ۽ ڇو؟“ کان جند ڇڏائي نه سگھيو ۽ خواجه کان ٽي ڀيرا سوال ڪري ويٺو. کيس جواب ته ملي ويا پر اصل جواب اهو هو ته، ”تون پنهنجي ڪم سان ڪم رک، پنهنجو فرض نڀاءِ ۽ نتيجو ان تي ڇڏ، جنهنجو ڪم ڀاڳ لکڻ سان آهي!“
پر من وياڪل ٿو رهي، ڇا ڪجي؟
هڪ ڊاڪٽر پنهنجي مريض کي چيو، ”جيڪڏهن تون ڳڻتيون ڪرڻ ڇڏي ڏين ته بلڪل تندرست ٿي پوندين !“ مريض پڇيو، ”اي ويڄ! ڇا تون پاڻ کي پريشان ٿيڻ کان جهلي سگھين ٿو؟“ ويڄ چيو، ”ايمانداريءَ جو جواب آهي ته، نه!“
جيڪڏهن مــن جي بي چيني ۽ پريشاني ئي مرض جي جڙ آهي ۽ ان جو علاج ويڄ وٽ به نه آهي ته پوءِ ان مرض جو علاج ڇاهي؟ ان مشڪل مان جند ڪيئن ٿي ڇڏائي سگھجي؟
جڏهن رام ۽ لڇمڻ چوڏهن ورهن جو بنواس گھاري رهيا هئا، تڏهن هڪ ڏينهن لڇمڻ ڪنهن گھري سوچ ۾ هو. سندس پيشانيءَ تي پريشانيءَ جون ريکائون هيون. ان وقت رام لڇمڻ کان سوال ڪيو،
”تون پريشان ڇو آهين لڇمڻ؟“
”آئون پريشان آهيان ادا سائين! مون کي خبر نٿي پوي ته مستقبل ۾ ڇا ٿيڻ وارو آهي!“ لڇمڻ ”سڀاڻي ۾ لِڪل اڻڄاتل واقعن ۽ ڀاڳ“ ڄاڻڻ جي خواهش ۾ پريشان هو. سـُـڀان جي پريشانيءَ سندس ”اڄُ“ کي به پريشان ڪري ڇڏيو هو.
انسان جو ڪم آهي سوچڻ، جيڪڏهن سوچ ويچار ماڻهوءَ جو ڪم نه آهي ته پوءِ قدرت کيس سوچڻ جي صلاحيت ڇو ڏني آهي؟
ماڻهو ڇا سوچيندو؟ ڪالهه ۽ اڄ جي تجربن کي آڏو رکي مستقبل جي رٿا بندي ڪندو! پر، رٿا بندي ڪير ٿو ڪري؟
ماڻهو؟ يا حاڪم؟ ماڻهوءَ جي مــن ۾ ڪجهه ٿي سگھي ٿو ۽ حاڪم جي من ۾ ٻيو! حاڪم ڪير آهي ۽ حڪم ڪنهنجو ٿو هلي؟
گرو نانڪ چيو، ”جيڪڏهن حاڪمن کي خبر پئجي وڃي ته سندن حڪم تڏهن هلندو، جڏهن اصل حاڪم جو حڪم ٿيندو، ته هو حڪم ڏيڻ ئي ڇڏي ڏيندا!“
حڪم ڪنهنجو هلي ٿو ۽ عمل ڪنهنجي هٿان ٿيندو؟ ... ۽ رٿ ڪهڙي ڀلي؟
ڇا ڪنهن انسان جو ذهن انهن سڀني قوتن جو ادراڪ رکي ٿو ۽ انهن سڀني کي پنهنجي هٿ وس ڪري سگھي ٿو جيڪي ڪائنات ۾ موجود آهن، ۽ ڇا اهي سچ پچ حضرت انسان جي حڪم سان تحرڪ ۾ اينديون يا خاموش رهنديون!
برساتون، طوفان، سوڪهڙا، ٻوڏون، کنوڻ، بيماري، موت، ٿرٿلو، ڪائنات جون تابڪار بارشون ... ڪهڙي شئ انسان جي حڪم تي آهي؟ ۽ انهن مان ڪهڙي شئ آهي جيڪا رٿا بنديءَ تي اثر انداز ٿي نٿي سگھي؟
اهو تقدير ۽ تدبير جو سوال آهي.
لڇمڻ شايد ان غلط فهميءَ ۾ هو ته جيڪڏهن کيس سڀاڻي جي”ٿيڻيءَ“بابت خبر پئجي وڃي ته هو ڪا تدبير هلائي تقدير کي ٽاري ڇڏيندو. ڇا انسان تقدير بدلائي سگھي ٿو؟
رام لڇمڻ کي چيو، ”سڀاڻي ڇا ٿيندو ...؟ ان تي تون اڄ پريشان ڇو ٿو ٿين؟.... تنهنجي پريشان ٿيڻ سان مستقبل بدلجي ته ڪونه ويندو!.... هن مهل تائين جيڪي ڪجهه ٿيو آهي، سو ٿيڻو هو، جيڪي ڪجهه ٿي رهيو آهي ۽ ٿيندو، سو، اَوَس ٿيڻو آهي ۽ ٿي رهندو... ان کي ڪو به جوڌو ٽاري نٿو سگھي ... فرض ڪر ته توکي اڄ خبر پئجي ٿي وڃي ته سڀاڻي هيءَ ڳالهه ٿيندي، ته ان خبر پوڻ سان ڪهڙو فرق پوندو؟... جيڪي ڪجهه ٿيڻو آهي، سو ته ٿي رهندو!“
” ...فرض ڪر ته سڀاڻي چڱو ٿيڻو آهي، ته پوءِ، اها خوشيءَ ۽ اطمينان جي ڳالهه هوندي ۽ پريشان ٿيڻ جي ڪابه ضرورت نه آهي ... پر جيڪڏهن سڀاڻي ڪجهه خراب ٿيڻو آهي ته پوءِ اها خرابي ٿي رهندي... اها تڪليف جيڪڏهن سڀاڻي اچڻي آهي ته پاڻ کي اڄ کان وٺي ذهني تڪليف ۾ وجهڻ ڪهڙي سياڻپ آهي؟ ... انڪري وڃ، ۽ وڃي پنهنجيون اهي ذميواريون پوريون ڪر جيڪي تنهنجو ڌرم آهن يا توتي فرض آهن!“
خواجه خضر کي ادراڪ جي سگھه ڏني وئي هئي ته جيئن هو ڪن بي وس ماڻهن جي واهر لاءِ تدبير ڪري. سندس تدبير بي وس ماڻهن جي تقدير ۾ شامل هئي. جن جي تقدير ۾ ڀلائي هئي، تن لاءِ حيلو ڪنهن هلايو؟ تدبر جي حد اها هئي جو جنهن عمل ۾ حضرت موسيٰ کي خرابي ٿي نظر آئي، ان ۾ ئي ڀلائي هئي.
ڇا خراب آهي ۽ ڇا سٺو آهي؟
عقل دوکو کائي ٿو وڃي ۽ اڪثر دوکي ۾ رهي ٿو، سڀ تدبيرون ڪاغذ جون ٻيڙيون ثابت ٿين ٿيون، ڪا ڪا تدبير ان ڪري ڪم ڪري ٿي وڃي جو ان مهل اها تقدير جو حصو هوندي آهي. ڪڏهن ڪڏهن ڪا غلطي، ڪا ڪوتاهي، لاعلمي يا ڪا وڏي خرابي به ڀلي ڀاڳ جو سبب بڻجي ويندي آهي!
اي دل! ڇا تو وٽ ڪو دليل آهي ته خرابيءَ مان چڱائي ڇو ڦـُـٽي ايندي آهي ۽ هر خرابيءَ ۾ ڪا چڱائي ڇو لڪل هوندي آهي؟
اي دل! تون ڪا خرابي ڏسي زور زور سان ڌڙڪين ٿي، ڇاڪاڻ ته تون نٿي ڄاڻين ته ان خرابيءَ ۾ ڪا چڱائي هوندي ۽ تون ڪا چڱائي ڏسي زور زور سان ڪـُـڏين ٿي، ڇاڪاڻ ته تون نٿي ڄاڻين ته ان چڱائيءَ ۾ ڪا خرابي به (لڪل) ٿي سگھي ٿي!
پر، تون ته تدبير جي قائل آهين ۽ سمجهين ٿي ته تقدير تدبير جي تابع آهي.
ماڻهوءَ جو ڪم آهي تدبير ڪرڻ ۽ ويڄ جو ڪم آهي ڦــَڪي ڏيڻ پر شاهه لطيف چيو،
”تڏهن ڦـَـڪيون فرق ڪن، جڏهن امـُـرُ ڪيو ان کي!“
ڇا ڀٽائي صاحب گـُـرو نانڪ واري”حاڪم جي حڪم“ ۽ اصل حاڪم جي مرضي!۽ واري ڳالهه کان ڪا جدا ڳالهه ڪئي آهي؟
ماڻهوءَ جو ڪم فقط ايترو آهي ته هو پنهنجي عقل، خلوص، قوت ۽ ضمير موجب پنهنجو پورهيو ڪري، ذميواريون پوريون ڪري ۽ بس! لاڀ جو بار آگي تي آهي.
جيڪو ڀاڳ ۾ هوندو سو اَوَس ملندو ۽ جيڪو نه هوندو، سو نه ملندو. لاڀ جي مقدار تي هڪ هزار هڪ سؤ دليل نه ڊوڙاءِ! ۽ پنهنجي عقل کي نه پرچاءِ ۽ نه ئي ڏوهه نه ڏي!
تنهنجي اطمينان لاءِ بس اهائي ڳالهه ڪافي آهي ته ماڻهوءَ پنهنجي عقل، تدبير صلاحيتن، قوت ۽ سچائيءَ سان اهي سڀ شرط پورا ڪيا جيڪي چڱي لاڀ لاءِ لازمي هئا، ”مون وس واڪا، ٻڌڻ ڪم ٻروچ جو!“ اهي (ضروري) حيلا به فقط ان لاءِ ته جيئن ميار لهي!
ارنيسٽ هيمنگوي جي ڪردار پوڙهي ملاح سمنڊ مان ڪيڏي وڏي مڇي جهلي هئي! هن ڪيڏا جتن ڪيا، شارڪ مڇين سان هيڏي ساري ويڙهاند ڪري جڏهن ڪنڌيءَ تي پهتو تڏهن کيس ڇا ڦــٻيو؟ هڏيون ۽ انهن کي چنبڙيل معمولي ماس! باقي سڀ گوشت سامونڊي مخلوق جو کاڄ ٿي ويو. ان وڏي مڇيءَ مان پوڙهي ملاح جو حصو کيس مليو ۽ فطرت باقي حصو ٻي مخلوق کي ورهائي ڏنو!
اي دل! پورهيو ڀاڳ جو حصو ته سگھي ٿو پر اهو لاڀَ جو آخري شرط نه آهي. هائو! تون پيار ۽ ڀڳتيءَ جي ڳالهه ڀلي ڪر! پر پوءِ به نتيجو تنه