16. زندگي ۽ موت جو فلسفو : حقيقت يا تجريدي خيال

�ر ڪري ٿي.“
اصل ۾، سائنس لاجواب ٿي وڃي ٿي.
محترم! ڪڏهن ڪڏهن بي خبري به وڏو ڪرم هوندو آهي.
ڪڏهن ڪڏهن خبر، عذاب بڻجي ويندي آهي ۽ ماڻهو توازن وڃائي وهندو آهي.
ڇا تون ڪائنات جا سڀ راز ڄاڻڻ کانپوءِ به پنهنجو ذهني توازن بچائي سگھين ٿو؟
ڇا تون ڄاڻين ٿو ته موت زندگيءَ سان گڏ وک وک هلي ٿو، هم رڪاب آهي ۽ اوچتي چوٽ ڪري ٿو! جيڪڏهن نٿو ڄاڻين ته پوءِ تون دنيا جي چند خوشقسمت ماڻهن مان هڪ آهين، تون وڏا وڏا جوکم کڻي سگھين ٿو ... ۽ اهو ئي تو تي ڪرم آهي.
عقل ۾ ڀــــڙُ هڪ ڏاهي چيو، ”زندگي ۽ موت جي تجريدي اپٽار نه ڪيو! توهانجون حقيقت کان ماورا ڳالهيون ڪنهن به ڪم جون نه آهن !“
هن ڏاهي سوچڻ کان جهلي ڇڏيو ۽ عقليت جي آڌار تي چيو، ”سوچڻ ڇڏي ڏيو ۽ موت ۽ زندگيءَ بابت سوال اڀارڻ ڇڏي ڏيو ڇاڪاڻ ته زندگي، زندگي آهي ۽ موت، موت آهي!“
ڇا سچ پچ ايئن آهي؟
عقل چوي ٿو، ”زندگي، زندگي آهي ۽ موت، موت آهي!“
عقل پاڻ ڇا آهي؟ ڇا عقل واقعي معتبر (اعتبار جوڳو) آهي؟
عقل جو بنياد پنجن بنيادي حواسن تي آهي ۽ پنج ئي حواس محدود ۽ ناقص آهن.
اک، هڪ حد کان پرتي ۽ هڪ حد کان اورتي ڏسي نٿي سگھي. ڇا اک ٻڌائي سگھي ٿي ته هن وقت هن ديوار جي ٻئي پاسي ڪير ڇا ڪري رهيو آهي؟... هن سانتيڪي سمنڊ ۾ حد نظر کان اڳتي ڇا آهي؟
پنبڻين کان اورتي ڇا آهي؟
ڪــن، آواز جي هڪ خاص فريڪئنسي کان ٻاهر جا آواز جهٽي نٿا سگھن. ڪــنُ، نه ان فريڪئسي کان هيٺ ۽ نه وري مٿي ڪو آواز جهٽي سگھي ٿو. ڇا تنهنجو ڪــنُ هن وقت به دنيا ۾ اڀرندڙ اهي سمورا زوزاٽ ۽ آواز جهٽي رهيو آهي، جيڪي ماحول ۾ موجود آهن؟
نڪ، هر شئ کي سونگھي نٿو سگھي، ڪي پهچ کان پري آهن ته ڪي (شايد) بي بـُـوءِ آهن.
زبان، حد کان وڌيڪ مٺاڻ کي ڪڙو محسوس ڪري ٿي.
هٿ تي رکيل برف، هٿ ساڙي ٿي. ڪــِـن ملڪن ۾ باهه بدران برف سان ڏنڀ ڏنا وڃن ٿا.
اي ڏاها! ڇا اڃا به توکي عقل ۽ عقل جي سمورن ذريعن جي ناقص هجڻ تي شڪ آهي؟
مولانا رومي چيو، ”عقل اهو گڏهه آهي جيڪو ڌُٻڻ ۾ ڦاسجڻ کانپوءِ پاڻ ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪري ڪري ٿڪجي سمهي پيو آهي!“
ڪائنات هڪ سمنڊ آهي، سڄي انسانذات جو گڏيل شعور ڪائنات جي رازن جو ڪاٿو هڻي ڪونه سگھيو آهي ... ۽ اي ڏاها! تون عقلِ تي ڀاڙي ويٺو آهين، تنهنجي مرضي!
آئون پڇان ٿو ته حقيقت ڇا آهي؟
ڇا اسان جيئرا آهيون، فقط ان لاءِ ته هڪ ڏينهن مري وينداسين؟
ڇا اسان ننڊ ۾ آهيون، فقط ان لاءِ ته هڪ ڏينهن جاڳي پونداسين؟
ڇا اسان خواب ۾ آهيون ۽ خواب کي مڪمل حقيقت ٿا سمجهون؟
ڇا اسان مڪمل حقيقت کي محض خواب سمجهڻ جي غلطي پيا ڪريون؟
ڇا خواب پڻ حقيقت نه آهي؟
ڇا موت ابد نه آهي؟ ڇا موت ابدي ننڊ آهي؟ ڇا موت ابدي زندگي آهي؟
ڇا زندگي ابد آهي؟ ڇا زندگي عارضي سجاڳي آهي؟ ڇا زندگي هڪ عارضي حقيقت آهي.
ازل ڇا آهي ۽ ابد ڇا آهي؟
ابتدا ڇا آهي ۽ انتها ڇا آهي؟
زندگيءَ جو هي ڪاروان ڪٿان کان ڪيڏانهن پيو وڃي؟ زندگيءَ کان زندگيءَ ڏانهن يا موت کان موت ڏانهن....؟
ڇا زندگي هڪ عارضي ڪيفيت آهي؟
ڇا موت هڪ دائمي زندگي آهي؟ عقل سوچ جي عمل کي ”فـُـل اسٽاپ‟ ڏيڻ جو نالو نه آهي.
عقل، محدود وسيلن کي ڪُـل وسيلا سمجهڻ جو نالو به نه آهي.
تنهنڪري، نه تون چئه ته ”ناهي!“، ۽ نه آئون چوان ته ”آهي!“ ... پر، نيٺ ڪجهه ته آهي!
جيڪڏهن هي سڀ اتفاق آهي ته پوءِ هـُـل بکيڙو ڇا جو آهي؟
جيڪڏهن هي سڀڪجهه پاڻمرادو ۽ بي ترتيب آهي ته پوءِ ڪائنات ۾ محور، دائرا ۽ لامحدود رولاڪيون ڇو آهن؟ ڇا اهو سڀڪجهه بي ترتيبيءَ جو حصو آهي؟
جيڪڏهن اها بي ترتيبي آهي ته پوءِ عظيم ترتيب ڇا آهي؟
جيڪڏهن هي سڀ بي ترتيب ۽ بي اصولو آهي ته پوءِ انتظام ڇا آهي ؟ ۽ توکي انتظار ڇا جو آهي؟
تون سياري، اونهاري، پرهه ڦٽي، شام ۽ رات جو انتظار ڇو ٿو ڪرين؟
ڳئونءَ جي ٿڻن ۾ کير پهرن ۾ ڇو ٿو پوي؟
۽ وسڪارو مـُـند تي ڇو ٿو ٿئي؟
جيڪڏهن هي سڀ پاڻمرادو، بي ترتيب ۽ مادي سرشتو آهي ته پوءِ جذبا ڇا آهن؟
شعور ڇا آهي؟ ۽ شعرن ۾ لطيف جذبن جي پالوٽ جو هي نظام ڪهڙو آهي؟
پيار ۽ نفرت ڪهڙي قسم جا مادا آهن؟
انڪار ۽ هاڪار جي حيثيت ڇا آهي؟
جو آهي سو آهي، ۽ جو ناهي سو ناهي! اي ڏاها تون منهنجين ڳالهين تي پنهنجو ذهن نه ٿڪاءِ! تون عقل تي زور ڏي ۽ ”حقيقت جي ڳنڍ“ عقل جي طاقت سان کولڻ جي ڪوشش ڪر!
بسنت فقير جي دنيا ٻي آهي، هـُــو ته يڪتاري ۽ چپڙيءَ سان روح کي ريجهائي ٿو ، عشق جي ڪائنات ۾ سفر ڪري ٿو ۽ تو وانگر حقيقت جون ڳنڍيون کولڻ جي ڪوشش نه ٿو ڪري!!