2020-11-06
داخلا نمبر 1302
عنوان 19. هر ڪو پنهنجي رستي تي هلندو ...
شاخ پيهي منجهه پاڻ
پڙهيو ويو 1267
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
هر ڪو پنهنجي رستي تي هلندو!
شاهه لطيف جي درگاهه تي سومهڻيءَ کانپوءِ لطيف جي فقيرن دنبوري تي رهاڻ شروع ڪئي. ٺيڪ ان مهل مون ڀٽائيءَ جي پيرن تي هـٿ رکي اجازت گھري، ”چڱو ڀٽائي آئون هلان ٿو ... مون کي وڳند فقير جي ڳولا آهي!“
”پهرين سائين حبيب شاهه جي حاضري ڀر!“ هڪ فقير مون کي سامهون اچي چوي ٿو ۽ گڏ وٺي هلي ٿو.
آئون سائين حبيب شاهه جي پيرن تي هٿ رکي ادب سان ويهي چوان ٿو، ”مبارڪ هجيئه سائين جو تون شاهه لطيف جو والد ٿئين! منهنجي مٿي تي به شفقت جا هٿ رک!“
آئون ادب وچان پوئين پير واپس اچان ٿو ۽ فقير کان پڇان ٿو، ”وڳند فقير ڪٿي آهي؟“
ان کان اڳ جو فقير ڪجهه چوي، ورانڊي ۾ رِلهي وڇائي ويٺل هڪ نوجوان فقير مون ڏانهن وڌي ٿو، ”ٻه گھڙيون مونسان ويهه، متان آئون توکي ڪجهه ٻڌائي سگھان!“ آئون ويهي رهيس.
”تون ڪير آهين؟“ هن پڇيو ۽ پوءِ منهنجو حـُـليو هڪ ڀيرو ٻيهر غور سان ڏٺو: اڇا ڪپڙا، اڇي ڪاري ڏاڙهي، اکين تي عينڪ، ڳچيءَ ۾ گيڙو چادر ۽ ساڄي هٿ جي آڱرين ۾ ٻـُـڙا ... ۽ هٿ خالي!
”آئون ته ڪو به ڪونه آهيان، آهيان به الائي ڪونه! تون ته نالو ٿو پڇين؟ ڇا هن لڏي ۾ نالن جي ڪا اهميت هوندي آهي؟“ مون چيو.
مون کي سندس سوال تي حيرت هئي، پر هُن منهنجو جواب نه قبوليو.
”تون شيخ اياز جي مزار تي به ويو هوندين، اتي ٻهاري ڏنل هئي؟ آئون ڏيندو آهيان ...! هن کي سڀني وساري ڇڏيو آهي، مقبرو به ٺاهڻ نٿا ڏين!“ هن سـُـڙٻاٽ ۾ چيو.
”هائو! مون کي خبر آهي پر آئون وڳند فقير جي قبر پيو پڇايان، توکي خبر آهي؟“
”تون ڪير آهين؟“ هن ٻيهر پڇيو.
”آئون ته ڪجهه به ڪونه آهيان، جيڪڏهن تون ڪجهه آهين ته دعويٰ ڪر، ۽ ٻڌاءِ!“
هڪ جهونو فقير مون کي ڳوليندو اتي اچي پهتو ۽ نالو وٺي چيائين، ”فقير! ... اسان سماع ۾ فقيرن وٽ ويٺا آهيون، اتي اچجانءِ!“
نوجوان منهنجو نالو ٻڌي ڇرڪي پيو، ءِ تون! ... تون هنن حالن ۾؟ تو به دنيا ترڪ ڪري ڇڏي! ابول! هاڻي ادب جو ڇا ٿيندو؟ تنقيد جو ڇا ٿيندو؟ تحقيق جو ڇا ٿيندو؟ اسانجي آدرشن جو ڇا ٿيندو؟ انقلاب جو ٿيندو؟“
”دنيا ته تو ترڪ ڪئي آهي يار! جو هتي رلهي وڇائي ويهي رهيو آهين، آئون ته اڄ به ڳولا ۾ آهيان ۽ پڇان ٿو ته وڳند فقير جي قبر ڪٿي آهي؟“
”اسان جا آدرش ڀجي پيا ... اسان ڪيڏانهن وينداسين ... اسان لاءِ ڪير لکندو؟ سنڌ لاءِ ڪير لکندو؟ جيڪڏهن تون به ...“
”تنهنجا ڇڙو آدرش ڪونه ڀڳا آهن، تون پاڻ به ڀڄي پيو آهين! تون ڪيڏانهن ويندين؟ تون ته اڳ ئي هتي رلهي وڇائي ويٺو آهين ۽ ٻهارو پيو ڏين ... آئون ته وري به وڳند جي ڳولا ۾ آهيان، جڏهن ملندو تڏهن توکي به خبر ڪندس!“
”پر منهنجو وڳند سان ڇا ... ؟ سنڌ لاءِ ڪير ڪندو...؟ تو سنڌ جي ماڻهن لاءِ لکڻ ڇڏي ڏنو ته ... تون تارڪ الدنيا ڇو ٿيو آهين ...؟“ هن منهنجو پيڇو نه ڇڏيو.
”دنيا پنهنجي رفتار سان پئي هلندي دوست! آئون لکان يا نه لکان، کڻي تون ئي لک! مون دنيا ترڪ ته ناهي ڪئي پر جي ڪيم ته ڇا تون جمهوريت ۾ جبر ڪندين؟ مون ته توکي تنهنجي حال تي ڇڏيو آهي، تون مون کي منهنجي حال تي ڪونه ڇڏيندين!؟“ مون چيو.
هن مون کي ڪونه ڇڏيو پر آئون کيس ڇڏي ويس. مون کي وڳند جي قبر جي تلاش هئي. مون کي وڳند جي آخري آرام گاهه جو ڏس ملي ويو. هـُـو ڀٽ شاهه ۾ ئي راول فقير جي ويجهو هڪ زبون ۽ لاوارث قبر ۾ آرامي آهي.
وڳند فقير جي قبر ڳولي مون کي ڇا مليو؟ ۽ سنڌ کي ڇا ملندو؟
ڇا ماڻهو ڪجهه لکڻ لاءِ جيئي ٿو؟
ڪي جيئڻ لاءِ لکن ٿا، ڪي لکڻ لاءِ جيئن ٿا، پر هر ماڻهو لکڻ لاءِ نٿو جيئي ۽ هر ماڻهو لکي ڪونه ٿو.
ماڻهو ته فقط ڳولي ٿو. ڪو اَنُ پاڻي ٿو ڳولي، ڪو پاڻ کي ۽ ڪو پرينءَ کي!
جنهن وٽ ڏات آهي سو ان تلاش دوران حاصل ٿيل تجربا لکي ٿو، ۽ جيڪي سمجهي ٿو سو لکي ٿو.
جنهن کي لکڻ اچي ٿو سو لکي ٿو، جنهن کي ڳائڻ اچي ٿو، سو ڳائي ٿو ۽ جنهن کي ڳالهائڻ اچي ٿو سو ڳالهائي ٿو.
ڪو ڏاڍيان ڳالهائي ٿو ۽ ڪو من ۾ ڳالهيون ڪري ٿو.
ڳالهه فقط ايتري آهي ته جيڪو جتي رِيجهجي وڃي، جنهن کي جتي آرام ملي!
ڪي قبرن ۾ آرامي آهن ۽ ڪي گھرن ۾ به بي آرام آهن.
جنهن کي جتي پرينءَ جو پاڇو مليو، سو اتي ريجهي ويو.
آئون ته اڃا ڳولا ۾ آهيان ۽ ان ڳولا ۾ پنڌ پيچرا پڇائيندو لکندو ٿو وڃان!
اي ڀٽ ڌڻيءَ جي ورانڊي ۾ اهلي پيل نوجوان! جنهن رستي تي تون پاڻ نه هليو آهين، ان تي مون کي ڇو ٿو هلائڻ چاهين؟
تون منهنجي رستي تي ڪونه هلندين، آئون تنهنجي رستي تي ڪونه هلندس. ڪوبه ڪنهنجي رستي تي ڪونه هلندو، ڪو به ڪنهن غلط فهميءَ ۾ نه رهي. گھڙي سوا جي ساٿ کان پوءِ هر ڪو پنهنجي رستي تي هلندو ۽ ڪو به ڪنهنجي پويان نه ويندو.
خبر ناهي ته ڪالهه تون ڪٿي بيٺو هئين، اڄ ڀٽ شاهه تي آهين ۽ خبر نه آهي ته سڀاڻي ڪٿي هوندين!
ڪالهه، آئون سمنڊ جي ڪنڌيءَ تي ڇولين کان هن پار نهاري رهيو هئس، اڄ وڳند جي قبر ڳوليندو ڀٽ شاهه پهتس، مون کي خبر ناهي ته سڀاڻي آئون ڪهڙي ڊِرنهه تي هوندس يا ڪهڙي جبل ۾ هوندس!
جيڪي تون ڪرين ٿو، ان جي توقع مون ۾ نه رک ۽ جيڪي ڪجهه آئون ڪريان ٿو، ان جي توقع تو مان نٿو رکان! ڇو ته زماني کي نه تون هلائي رهيو آهين ۽ نه مان! پاڻ کي زمانو هلائي رهيو آهي.
”زمانو ڇاهي؟“ آئون ڪونه ٿو ڄاڻان پر محسوس ڪريان ٿو ته ”زمانو“ ڪجهه آهي.
”مون کي پنهنجي خبر ناهي، تنهنجو راز ڇا ڄاڻان؟“
تون چوين ٿو ته لک! آئون پڇا ٿو ته ڇا لکان؟ لکڻ ڪم لکڻ واري جو، آئون ته فقط ڪاتب آهيان. لکڻ وارو لکائيندو ته آئون لکندو ويندس، نه لکايائين ته هڪ اکر لکي ڪونه سگھندس.
سنڌ جا وڏا وڏا سياسي سماجي ڏاها ننهن چوٽيءَ جو زور هڻي بيهي رهيا، باهه جيان ڀڀڙ ڪندڙ تقريرون ۽ تحريرون اڄ به هوا ۾ ٽنگيون پيون آهن. هر تبديلي پنهنجي وقت تي ايندي (جيڪڏهن اچڻي هوندي) ... ۽ ان کي ڪوبه جهلي ڪونه سگھندو.
آئون ايئن ڪونه ٿو چوان ته تون ماٺ ڪري ويهه! ”اُٿ ڪاپو ڪر!“ جنهن جو حڪم آهي. ”جان جان هئي جيئري، ورچي نه ويٺي!“ پنهنجن مـُرشدن جي طريقت آهي.
تون پنهنجي مشعل کڻ، آئون پنهنجي کڻندس. جيڪو جتي پهتو!
جمهوريت ۾ تون آزاد آهين جيڪو چاهين ڪر!
جمهوريت ۾ آئون به آزاد آهيان جو چاهي ڪريان!
پر توکي ۽ مون کي اها آزادي ناهي ته پنهنجي غرض لاءِ هڪٻئي کي آزاريون. پاڻ کي محبتون ڏيڻ وٺڻ جي پوري پوري آزادي آهي، نفرتون ۽ ڪدورتون نه!
آدرش ڇا آهي جيڪو ڀڄي ٿو پوي ۽ چڪنا چـُـور ٿيو وڃي؟
ڇا اهو ڪو بـُـت آهي جيڪو ڀـُـري پوي ٿو ۽ پوڄارين کي به ڀوري ڇڏي ٿو!؟
ٿي سگھي ٿو ته اسان جنهن شئ کي آدرش چئون ٿا اهو ڪچو گھڙو يا وهم هجي! جيڪڏهن ڪو ڪچي گھڙي کي ٻيو پار سمجهڻ جي ڀـُـل ڪري ته ان ۾ ”آدرش“ جو ڪهڙو ڏوهه؟
هي ته ڪچو گھڙو هو جيڪو سهڻيءَ کي درياهه اُڪاري نه سگھيو، پر سهڻي وچ سير ۾ سڀ درياهه اُڪري وئي ۽ ميهار سان