21. تضادن ۾ ئي ايڪائي اٿئي

تـــــــــــــــضادن ۾ ئي ايڪائي اٿئي!
اي دوست!
تون تضادن ۾ نه مـُـنجهه ۽ نه وري تضادن ۾ تضادن کي ڳول.
تضادن ۾ ئي ايڪائي اٿئي.
نه رڳو مادي تضادن ۾، پر خيالن جي تضاد ۾ به ايڪائي آهي. ”خيال“ ته هڪ ئي آهي، پر ان جا رخ گھڻا آهن.
مادو ۽ خيال ٻه شيون ته آهن ئي ڪونه! اهي روپ ڦيرائينديون رهن ٿيون، اوجهل ۽ ظاهر ٿين ٿيون ... ايستائين جو جڏهن پاڻ ۾ ٽڪرائجن ٿيون تڏهن به ڪنهن نئين روپ جي جنم لاءِ ٽڪرائجن ٿيون. اهو ٽڪراءُ نه آهي، ميلاپ آهي.
تون ان کي فزڪس، ڪيمسٽري ۽ جدليات جا اصول چئي سگھين ٿو.
پر اهي اصول ڪٿان آيا ۽ ڪنهن ترتيب ڏنا؟ آئن اسٽائن، ڪارل مارڪس يا اسٽيفن هاڪنگ ته ڇڙو انهن بي شمار اصولن مان ڪي ٻه ٽي اصول دريافت ڪيا آهن، پيدا ڪونه ڪيا آهن.
تون پڇي سگھين ٿو ته ڇا رقص ۽ سڪون پاڻ ۾ متضاد ڪونه آهن يا انهن ۾ به ڪا ايڪائي آهي؟
اي دوست! ڌمال دوران، ڇا رقاص ڪنهن ويڌن ۾ هوندو آهي؟
توکي ڪنهن چيو آهي ته لـُـڇ ۽ سڪون ۾ تضاد آهي؟
ڪڏهن جسم ڦٿڪندا آهن ته روح سڪون ۾ هوندا آهن.
ڪڏهن روح رلندا آهن ته جسم پـُـرسڪون هوندا آهن.
هوڏانهن ڏس! ڌمال جي پـِـڙ تي هو شخص اکيون پوري ويٺو آهي، سندس جسم ۾ ڪابه چـُـرپـُـر ڪونه آهي. هو ڪهڙي ڪيفيت ۾ آهي؟
ڇا هو پـِـڙ ۾ موجود آهي؟ يا هنجو فقط جسم پـِـڙ ۾ پيو آهي!
اسٽيفن هاڪنگ جيڪو پاڻ ڪائنات جو حيرت انگيز کوجي سائنسدان آهي، چوي ٿو ته، ”هن لامحدود ڪائنات ۾ ترتيب گھٽ، پر بي ترتيبي گھڻي آهي، هئڻ گھرجي“
پر آئون سوچيان ٿو ته ڇا ڪو سرشتو ترتيب کان سواءِ به ٿي سگھي ٿو؟
ڇا بظاهر نظر ايندڙ بي ترتيبيءَ ۾ ڪا عظيم ترين ترتيب ٿي نٿي سگھي؟ اسٽيفن هاڪنگ جي ذهن ۾ موجود تصور ۽ بي ترتيب کان گھڻو مختلف!
ڌمال ۾، ڀير جي ڏونڪي تي ڦٿڪندڙ جسم بظاهر بي ترتيب رقص ڪري رهيا هوندا، پر ڇا سندس روح جو رقص به بي ترتيب آهي؟
روح به رقص ڪندو آهي پر اهو رقص ڪير ۽ ڪيئن ڏسندو؟
اهڙو اوزار ته اڃا ٺهيو ئي ناهي جيڪو روح جي رقص جو گراف ٺاهي سگھي.
ڏسڻو آهي ته بند اکين سان ڏسو!
ٻڌڻو آهي ته بنا ڪنن جي ٻڌو!
نچڻو آهي ته دل جي پڌر تي نچو!
تو کليل اکين سان ڏٺو ته ڇا ٿي پيو؟ ايئن ته هرڪو ڏسي ٿو!
تو ڪنن سان ٻڌو ته ڇا ٿي پيو؟ ايئن ته هر ڪو ٻڌي ٿو!
تون جسم سان نچئين ته ڇا ٿي پيو؟ ايئن ته سڀ پيا نچن!
بي انت ۾ بي خود ٿي ته خبر پوي!
خاموشيءَ جا پڙاڏا ٻڌ ته خبر پوي!
بند اکين سان پري تائين ڏس ته خبر پوي!
تون دور بينيءَ سان آڪاس جون ڪيتريون وسعتون جاچيندين؟
تون خوردبينيءَ سان زندگيءَ جا ڪيترا قـِـسم ڳوليندين؟
تون مئٿــميٽڪس ۾ ڪيتري ونڊ ضرب ڪندين ۽ ڪيترا فارمولا جوڙيندين؟
اي مسافر! تون ڏاڍي تڪڙ ۾ ٿو ڏسجين پر گھڙي سوا لاءِ هن وڻ جي ڇانو هيٺ ويهي ٿڪ ته ڀڃ!
گھڙي سوا لاءِ هن ٿڌڪار ۾ ويهه ۽ پگھر سـُـڪاءِ. توکي هنن بي ترتيب هوائن جي جهوٽن ۾ سڪون جي ترتيب نظر ايندي ۽ تون محسوس ڪندين ته فطرت ماءُ جي دل جيان توتي مهربان آهي. هوائن جا جـُهوٽا توکي بي ترتيبيءَ ۾ موجود ترتيب سمجهائيندا!
تون جنهن گھوڙي تي سوار آهين، اهو منزل تي ڇو نٿو پهچي؟
ڇا توکي پڪ آهي ته جنهن ماڳ کي تون منزل ٿو سمجهين، اهو ئي ماڳ تنهنجي منزل آهي؟ ڪٿي تو ڪا اهڙي منزل ته ڪونه سوچي آهي جيڪا آهي ئي ڪونه!
تون ڪڏهن کان هن گھوڙي جي پٺ تي سوار آهين؟
آئون توکي جهليان نٿو، تون ڀلي پنهنجي منزل جي کوج ۾ اڳتي نڪري وڃ. هـِـن جهان ۽ ڪائنات جون وسعتون تنهنجيون منتظر آهن.
پر ياد رکج!ّ تنهنجي منزل اها ناهي جيڪا تو دل ۾ سوچي آهي، هن گھوڙي تي نه تون پاڻ چڙهيو آهين ۽ نه وري ان تان تون پاڻ لهندين.
جتان تون چڙهيو آهين، اتان توکي چاڙهيو ويو آهي.
بس! جتي توکي لاٿو ويندو، اها ئي تنهنجي منزل هوندي، باقي سڀ سفر آهي ۽ سفر جا منظر ۽ مشاهدا آهن.
ضروري ناهي ته جيڪا تنهنجي منزل هجي، اُها ئي منهنجي منزل به هجي. منهنجي سفر جا منظر ۽ مشاهدا توکان مختلف ٿي سگھن ٿا.
تون تيز رفتار گھوڙي تي سوار آهين ۽ آئون هـِـن گھاٽي نـِـم هيٺان ويٺو آهيان. تون به سفر ۾ آهين ۽ آئون به سفر ۾ آهيان.
تون ڌرتي ۽ ڪائنات جا بدلجندڙ رنگ گھوڙي جي پٺيءَ تان ڏسين ٿو ۽ آئون تنهائين جي هن هـُـجوم ۾ اکيون بند ڪري ويهان ٿو ته ڪائنات جا حيرت جهڙا منظر اکين آڏو ڦرن ٿا. تون تضادن ۾ نه مـُـنجهه، تضادن ۾ ئي ايڪائي آهي.
توهانجو نالو ڪجهه به هجي:
ڀلي ته توهان مان ڪو آئن اسٽائن هجي، اسٽيفن هاڪنگ يا ڪارل مارڪس هجي ... توهان سڀ عظيم ذهن آهيو. پر هيءَ ڪائنات سڄي انسان ذات جي سمورن گڏيل تجربن ۽ گڏ ڪيل شعور کان گھڻي وڏي ۽ عظيم آهي. تمام وڏي، ۽ بي انت.
توهان ڪائنات ۾ موجودات جا اهڙا کوجي آهيو جيئن آرڪيالاجسٽ صحرائن ۾ ڀٽڪندا آهن.
ڪهڙو کنڊر ڪهڙي دور جو آهي ۽ ڇو آهي؟ ڪهڙي تهذيب جا بنياد ڪنهن ۽ ڪڏهن رکيا؟
پر هيءَ ڪائنات ڪو کنڊر ناهي، هي ماضيءَ جو ڍير ناهي.
هتي زمان ۽ مڪان بي معنيٰ آهن.
هائو! اهو سوال ضرور آهي ته هيءَ رچنا ڪنهن ڪئي؟ ڇا لاءِ ڪئي؟ ۽ ڪيئن ڪئي؟
هن ڪائنات ۾ هـِـن چنڊ، گرهه، اوزون تهه، تاري، سج، بليڪ هول، ڪهڪشان ۽ ان جي بيهڪ ايئن ڇو رکي وئي، جيئن آهي؟
هاڪنگ سوال اٿاريو، ”هيءَ ڪائنات اسان کي ايئن ڇو ٿي نظر اچي جيئن اسان ڏسون ٿا؟“
۽ پاڻ ئي جواب ڏنو، ”جيڪڏهن اها ايئن نه هجي ها ته اسان به (ڏسڻ وارا) نه هجون ها!“
ٻين لفظن ۾، ان ڪائنات جي اهائي مخصوص ترتيب انسان (حياتيءَ) جي موجودگيءَ جو سبب آهي.
ته پوءِ اهو سبب ڪنهن ٺاهيو؟ ڇا اهو به هڪ حادثو آهي؟
توهان کنڊر ۾ پيل ٺڪريون ۽ ٺڪر ته ڳوليو ٿا پر ٺڪر ٺاهيندڙ ڪنڀار تي ڪونه ٿا سوچيو.
توهان ڪنهن عظيم آوي ۽ عظيم چــڪ کي ته مڃو ٿا پر اهو نٿا ٻڌايو ته اهو چڪ ۽ آوي ڪنهن ٺاهيا ۽ ڇو ٺاهيا؟
اها ڪـِـلي ڪهڙي آهي جنهن تي چَڪُ ڦري ٿو؟
۽ اهو هٿ ڪهڙو آهي جيڪو چَڪ کي ڦيرائي ٿو ۽ ٿانءَ گھڙي ٿو.
اي دوست!
تون مڃ يا نه مڃ، آئون تو تي زور نٿو رکان، تون پنهنجي طريقي سان حقيقت کي کوج، آئون پنهنجي واٽ تي هلان ٿو.
تنهنجو انڪار يا منهنجو اقرار ”حقيقت“ کي تبديل نه ڪندو.
جيڪو ڪجهه آهي، سو آهي.
جيڪو ڪجهه ناهي، سو ناهي.
نه منهنجي اقرار سان ۽ نه تنهنجي انڪار سان ڪجهه بدلجي سگھي ٿو.
ڪُنڀار جو چڪ هلندو رهندو. رات ۽ ڏينهن جو ڦيٿو ڦرندو رهندو.
بدلائڻ جي سگھه به خود ان کي آهي جنهن تخليق ڪئي آهي. تون ۽ مان ته ان عظيم تخليق ۾ رنگ جا معمولي ڇنڊا به ناهيون.
چون ٿا ته فقط وقت ئي سڀ ڪجهه بدلائي سگھي ٿو.
پر وقت ڇا آهي؟
ميان! اهو ”وقت“ به ته اها ئي سگھه آهي، جنهن کي آئون ڪنڀار چوان ٿو، اهو ئي ”هٿ“ آهي، اها ئي