27. منهنجو جنم ۽ منهنجي منزل

تخليق آهي، انڪري نه رڳو بشر پر هر جيت جڻو، واريءَ جو ذرو، نئه جي پيٽ ۾ لڙهندڙ پٿر، زمين تي ۽ زمين کان ٻاهر هر وجود محترم ۽ پرينءَ جو عڪس آهي. ڇا تون انهن تصويرن جو احترام نه ڪندو آهين. جن ۾ تنهنجن پيارن جي شبيهه هجي!؟
بشر ته فقط حياتياتي نوع جو قسم آهي ۽ انسان ان جي فڪري ارتقائي منزل. انسان، بشر جي ارتقائي منزل آهي. سڀ انسان بشر آهن پر سڀ بشر انسان نه آهن. بشريت ته جنم سان آهي، انسان جي منزل تائين پهچڻ جنم کان پوءِ جو مرحلو آهي. انسان ٿيڻ لاءِ پورهيو ڪرڻو پوي ٿو. جيترو پورهيو، اوتري اتاهين منزل!
ڪيتري اتاهين منزل؟
”ايجها ڪام ڪريجي، جنهن وچ الله آپ بڻيجي!“
پورهيو شرط آهي. اهڙو ڪم ڪرڻو پوندو، نه ته آپ الله ٿي ڪونه سگھبو.
اي مفتي! ڇرڪ نه ڀر ”آپ الله“ ٿيڻ جو راز پروڙ! فرعونن جي دعويٰ ۽ فقير جي ڳالهه ۾ وڏو فرق آهي. هـُـتي تڪبر هو ۽ هـِـتي نيستي ۽ عجز آهي.
الله جي نائبي جي اهليت لاءِ ڪي گـُـڻ ته پيدا ڪرڻا پوندا!
”تخلقو! با اخلاق الله“ پاڻ ۾ الله جا گـُـڻ پيدا ڪريو. مفتي! ڇا تو غور نه ڪيو ته ڇا چيو ويو؟ الله جا گڻ پيدا ڪرڻ ايترو سولو هجي ها ته پوءِ حضرت عيسيٰ ۽ منصور حلاج کان وٺي مخدوم بلاول ۽ سرمد کان شاهه عِنايت تائين الله جو ڪوبه نائب قتل گاهه تائين نه اچي ها ۽ نه ئي ڪو مشهد سامهون اچي ها!
اي مفتي! ڇا اهي فتوائون ان ڪري ڪونه آيون جو وقت جي مفتين ۾ الله جا گڻ ڪونه هئا! هنن الله جي گڻن کي نه سڃاتو ۽ انصاف جي بدران ناحق ڪيو؟
ڇا تون نٿو ڄاڻين ته انصاف ڪرڻ الله جو گـُـڻ آهي ۽ هُو ئي بهترين منصف آهي. معاف ڪرڻ به الله جو گڻ آهي، رحم ڪرڻ، ڀلائي ڪرڻ، پالڻ، نپائڻ، بچائڻ، کارائڻ، راهه ڏيکارڻ، ۽ چڱائي ڪرڻ! هـُـو سڀ ڪجهه ڪري ٿو، چڱو ڪري ٿو ۽ بهترين ڪرڻ وارو آهي.
ڇا اهي گڻ الله جي نائبن کي پاڻ ۾ پيدا ڪرڻ نه گھرجن؟ جنهن ۾ اهي گڻ آيا، سو نائب ٿيو.
۽ جنهن ۾ اهي گڻ نه آيا، ناحق ڪيائين ۽ ظالم ٿيو، سو ڪيئن نائب سڏبو ۽ انسان سڏجڻ جي لائق ٿي سگھيو؟
سو ڪيئن نائب ٿيو، جنهن ناحق قتل ڪيو يا ڪوڙ ڳالهايائين؟
سو ڪيئن نائب ٿيو جيڪو بي رحم ٿيو ۽ خدا جي خلق کي آزاريائين.
ايئن نٿو ٿي سگھي.
ڪو جبلت ۾ ڦاٿل آهي، ڪو وحشت کان آزاد آهي، اهي سڀ ڪيئن برابر ٿيندا؟
اي مفتي! ڪير ٿو چوي ته الله تائين پهچڻ انڪري ناممڪن آهي جو هو لامحدود، ابدي ۽ مطلق حقيقت آهي.
الله ڪو جامد نقطو ڪونه آهي ... ۽ هن ڏانهن رسائي ته هڪ سفر آهي. هو ڪمال مطلق آهي ... ۽ ڪمال مطلق تائين انسان جي پهچ ناممڪن ناهي.
اي سڳورا، تو خلق کي ڪهڙي مونجهاري ۾ وجهي ڇڏيو! ڇا تو کان معراج جو سفر به وسري ويو؟ ۽ ڇا تو کان اهو به وسري ويو ته ڪـُـل تائين رسائيءَ جو تعلق ”تسليم“ سان آهي. پوري ڌيان، سچائي ۽ سپردگيءَ جو فقط هڪ سجدو ڪمال مطلق تائين پهچائي ٿو. هو ايترو پري ڪونه آهي جيترو تون ٻڌائين ٿو.
جيڪڏهن رسائي ممڪن ئي نه هجي ها ته پوءِ پورهيو ڇا جي لاءِ آهي؟
موت کان اڳ مرڻ جي ڪهڙي ضرورت آهي؟
تون ته ان وجود کان نراس پيو ڪرين جيڪو شهه رڳ کان اورتي، ۽ من ۾ اندر رهي ٿو. جيڪو من ۾ اندر آهي، ان جو ڏس تون اپار دورين ڏانهن ٿو ڏئين؟
هـُـو جنهن کي چاهي تنهن کي ويجهو ٿي وڃي ۽ هو جنهن کي چاهي هن کان پري ٿي وڃي. ڇا تو اڃا تائين هن کي پنهنجي چؤ طرف ۽ من ۾ ڪونه ڏٺو آهي؟
تون به ڪنهن حد تائين سچ ٿو چوين ڇو ته دماغ کان دل تائين جو پنڌ تمام ڊگھو آهي، مون کي به پنڌ ڪرڻو آهي. مــن جو سفر ايترو سولو به ڪونه آهي. مــن کي سانتيڪو ڪرڻ لاءِ طوفاني سمنڊ جهاڳڻو ئي آهي.
بشر جو سفر انسان ٿيڻ آهي ۽ انسان جو سفر الله طرف آهي. هي رجوعات آهي، اهو سفر مسلسل آهي، انسانيت جي تڪميل جو اڻٿڪ سفر، جنهن ۾ ڪٿي به ٽـِـڪاءُ ڪونهي. اي دوست! چپوءَ مان هٿ ناهي ڪڍڻو. ان مان هٿ نڪرڻ جي معنيٰ آهي، بي انت ۾ لڙهي وڃڻ.
پر اي فقير! اها ئي ته منزل آهي. اهو ئي ته ميلاپ آهي. اها ئي ته معراج آهي. خبر ناهي ته مفتيءَ اها فتويٰ ڪيئن ڏني ته لامحدود تائين رسائي ممڪن ڪونه آهي!
اي عالم سڳورا! تون علم جو درياهه آهين ۽ تون انسان جون خوبيون بيان ڪندي چوين ٿو ته انسان ٽن صلاحيتن سبب باقي مخلوق کان افضل آهي ... ۽ تون چوين ٿو، ”انسان خود آگاهه“ آهي ،آزاد آهي ۽ تخليقي صلاحيت اٿس. تون چوين ٿو ته انسان ”پاڻ پروڙ“ جي صلاحيت سميت موجود آهي پر آئون پڇان ٿو ته اها پاڻ پروڙ ۽ خود آگاهي هن کي ڪنهن ڏني؟ ڇا هر انسان کي هڪ جيتري ”پاڻ پروڙ“ ملي آهي؟
تون چوين ٿو ته انسان ءِارادي ۾ آزاد۽ آهي پر آئون چوان ٿو ته انسان کي نه رڳو محدود آزادي آهي پر اها به جنهن کي چاهيو ويو، تنهن کي ڏني وئي.
تون چوين ٿو ته انسان کي تخليق جي صلاحيت آهي پر آئون پڇان ٿو ته ڇا هر انسان وٽ اها صلاحيت آهي؟ اها به جنهن کي چاهيو ويو، هن کي ڏني وئي آهي.
فلسفي انساني کي نجات جا رستا ٿا ٻڌائين ۽ مان سوچيان ٿو ته هو ڇا کان نجات ٿا ڳولين؟ نفس کان ؟ شيطان کان؟ بک کان؟ موت کان؟ خوف کان؟ يا ڪنهن ٻي شئ کان؟
فلسفي انسان کي خوشيءَ جا رستا ٿا ٻڌائين ۽ مان سوچيان ٿو ته هو ڪهڙي خوشي ٿا ڳولين؟ نفس جي؟ زندگيءَ جي؟ اقتدار جي؟ دولت جي؟ اولاد جي؟ يا اڃا به ڪا ٻي؟
سمجهو ته انهن کان نجات ملي وئي، سمجهو ته اهي سڀ خوشيون به ملي ويون! انسان ارادي ۾ آزاد ٿي ويو، پاڻ کان آگاهه ٿي ويو ۽ تخليق جي صلاحيت به ملي ويس! ڇا هاڻي انسان ۽ انسانيت جو مقصد ختم ٿي ويندو؟ جڏهن سڀ ڪجهه ملي ويندو، تڏهن جياپي جو ڪهڙو مقصد باقي بچندو! ڇا تضاد ختم ٿي ويندا؟ ڇا ماڻهو تضاد ختم ڪرڻ لاءِ ڄائو آهي يا تضاد ماڻهوءَ جي جنم سان گڏ اڀريا آهن ۽ ان وقت تائين رهندا جيستائين ماڻهو موجود آهن.
زندگيءَ کي ڀڄ ڀڄان نه گھرجي، زندگيءَ کي جمود به نه گھرجي.
ته پو ڇا گھرجي؟
مونکي تنهنجي ته خبر نه آهي پر مون کي روح جو سڪون اندر جي خوشي، عشق ۾ فنائيت، پرينءَ جي پوڄا ۽ دل جو سجدو گھرجي.
اهو سڪون ڪيئن ملندو؟ ان لاءِ پاڻ ۾ الله جون وصفون پيدا ڪرڻيون پونديون. باقي منهنجي قسمت ۾ ڇا آهي؟ اهو ته نڪو آئون ڄاڻان ٿو، نه ڄاڻي سگھندس. ڇو ته!
چو قــسمت ازلــي بـــي حــضــور ما ڪـــرند
گر اند ڪي نه به وفق ، رضا است خورده مگــــير
(انسان کان ناهي پڇيو ويو ته توکي ڪهڙي ڳالهه پسند آهي ۽ ڪهڙي پسند نه آهي. الله تعالي کين جيئن چاهيو بنائي ڇڏيو _ حافظ)
اي عالم تون الائي ته ڪهڙي بندي خاني مان نڪرڻ جي صلاح ٿو ڏين. ڇا امر به ڪو بند بخانو آهي؟ ۽ تون عشق ۾ ٻڏي وڃڻ کي به ذات جو بندي خانو ٿو چوين ... ۽ حيرت آهي ته تون ان بندي خاني مان نڪرڻ لاءِ ڪنهن اهڙي عشق جي صلاح ٿو ڏين جيڪو شعوري ۽ باطني آهي ۽ عقل تي ٻڌل آهي. عشق، سو به عقل جي بنياد تي!
�