8. جـُـستجو

جـُسـتـجــو

جيئن ڪو ٻار ميلي ۾ گم ٿي ويو هجي
۽ هاڻي، نه هـُـو پنهنجو نالو ٻڌائي سگھي ٿو، نه ذات، نه ڳوٺ ...
۽ نه وري هو ڄاڻي ٿو ته سندس گھر جو رستو ڪهڙو آهي!
ايئن ئي آهي، هر ماڻهو ايئن ئي آهي ...
اها ٻي ڳالهه آهي ته هر ماڻهو اهو نٿو ڄاڻي ته اڄڪلهه جنهن گھر ۾ سندس قيام آهي، جنهن گھر ۾ هو رهي ٿو ۽ جنهن گھر کي هو پنهنجو گھر سمجهي ٿو، اهو هنجو پنهنجو گھر ڪونه آهي.
هن جو قيام ته بس! هڪ مسافر خاني ۾ آهي ...
بلڪه، هو ته بنهه وساري چڪو آهي ته ڪو سندس اصل گھر به آهي ...
۽ هن شهر جي جنهن گھر ۾ هو ترسيل آهي، اهو ته هن ڌرتيءَ تي سندس ٺڪاڻي جو عارضي بندوبست آهي ... اها ته هـُـن لاءِ هڪ پناهه گاهه آهي جيڪا کيس ڏني وئي آهي.
... ۽ اها عورت جنهن کيس ممتا ڏني ۽ هو هن کي ماءُ سمجهي ٿو،
... ۽ اهو مرد جنهن کيس شفقت ڏني ۽ هو هن کي پيءُ سمجهي ٿو،
اهي پاڻ به ته ميلي ۾ گم ٿي ويل ٻار آهن.
... ۽ اهي سڀ ٻار جيڪي هن جـُـڳ ۾ سندس ڀائر ۽ ڀينرون آهن، اهي به ميلي ۾ وڃايل ٻار آهن ... ۽ اهي به جيڪي هن جڳ ۾ سندس دوست آهن يا دشمن آهن، اهي به وڃايل ٻار آهن ...
تون چوين ٿو ته انهن ۾ ڪو به گم ٿي ويل ٻار ڪونه آهي، اهي سڀ فلاڻا فلاڻا آهن ۽ انهن جا نالا الف، ب، ج ۽ د آهن.
برابر! انهن جا نالا الف، ب، ج ۽ د ئي رکيا ويا ... سندن نالو ڪـِـرڙ يا ڪانڊيرو، کبڙ، لوهيڙو، بلڪه ڪو به ٿي سگھي ٿو.
پر هي ته اهي نالا آهن جيڪي هن جـُـڳ يا جنم ۾ سندن ”ماءُ پيءُ“ (اِنهن وڃائجي ويل ٻارن تي محض سڃاڻپ لاءِ) رکيا آهن ...
انهن نالن سان ڪهڙو فرق ٿو پوي؟
ڇا ماءُ پيءُ ۽ اولاد جو رشتو دائمي آهي؟
ڇا اهو بي حد مقدس، بي حد جذباتي، عزت لائق پر هڪ وقتي بندوبست ناهي؟
سوال هي آهي ته اهي سڀ اصل ۾ ڪير آهن؟
ڌرتيءَ تي جنم وٺڻ کان اڳ هـُـو ڪٿي هئا ۽ پوءِ ڪيڏانهن ويندا؟
هي مسافر ڪير آهن جيڪي اچن ٿا ۽ پوءِ ڌرتيءَ تي رشتا ٺاهي، الائي ڪيڏانهن هليا ٿا وڃن؟
برابر! سندن هڏيون ته قبرن ۾ رهجي وينديون آهن پر هو فقط هــڏ ۽ ماسُ ته ڪونه هوندا آهن!
هـُـو ڇو ٿا اچن ۽ ڇو ٿا وڃن؟
هـُـو ڇو ٿا کـِـلائين ۽ ڇو ٿا رُئاڙين؟
اسانکي سندن دائمي وڇوڙي کان پوءِ به هنن جو انتظار ڇو ٿو رهي؟
جڏهن ميلاپ ”ملاقات“ کان وڌيڪ نه آهي ته پوءِ ماڻهو هڪٻئي کان وڇوڙي مهل ايترو جذباتي ڇو ٿو ٿي وڃي؟
غالبا کيس وڇوڙي جو ڊپ آهي، جيڪو سندس روح ۽ رڳن ۾ ويٺل آهي، ايامن کان!
شايد ماڻهوءَ جي خمير ۾ ڪنهن هنڌ ”وڇوڙي جو ڌڪ“ موجود آهي، شايد پنهنجي اصل کان وڇوڙي جو درد لاشعور ۾ موجود اٿس.
هن کي ڪا ڳالهه اندر ئي اندر ۾ بي چين ڪري ٿي،
هن کي ياد به نه آهي پر وساري ڇڏيل ماضي هن کي ستائي ٿو.
... ۽ پاڻ ڏانهن مقناطيسي قوت وانگر ڇڪي ٿو، زمين جي ڇـِـڪ وانگر!
زندگيءَ ۽ موت جو ”ميلاپ ۽ وڇوڙي“ سان ڪهڙو تعلق آهي؟
هي ايڏا سولا سوال ته ڪونه آهن جو سائنس ان جا جواب ڏيئي ڇڏي!
”تحقيق! هر زندهه شئ کي موت جي ذائقو چکڻو آهي!“
ته پوءِ زندگي ڇا آهي؟ ۽ موت سان ان جو ڪهڙو واسطو آهي؟
هر شئ فاني آهي ... ۽ بقا فقط فنا کي آهي ...
جيڪڏهن فنا ئي بقا آهي ته پوءِ زندگيءَ کي ڪهڙي اهميت آهي؟
... ۽ موت؟
جيڪڏهن موت ئي دائمي حقيقت آهي ته پوءِ ان کي دائمي حيات ڇو نه چئجي؟
ڇا زندگي رڳو ساهن جي اچ وڃ، ڌرتيءَ تي گھمڻ ڦرڻ، نسل وڌائڻ ۽ روزا نمازون رکڻ پڙهڻ جو نالو آهي؟
حضرت علي سائينءَ چيو، ”ماڻهو سـُـتا پيا آهن، مرندا ته جاڳي پوندا!۽“
هيءَ ڪيڏي نه عجيب ڳالهه چئي وئي!
ڇا هيءَ زندگي اصل ۾، ”واپسيءَ جو سفر“ آهي؟
... ۽ ميلي ۾ وڇڙي ويل ٻار، جنهن کي نه سفر جو احساس آهي ۽ نه وري منزل جي خبر، هن جو ڪردار ۽ ذميواري ڇا آهي؟
ڇا هن جي ذمي فقط ايترو ڪم آهي ته جڏهن هي مسافر قافلن ۾ رلندو رلندو، هڪ ڏينهن اوچتو پنهنجي اباڻي شهر وٽ پڙاءُ ڪري تڏهن، ڇرڪ ڀري چوي، ”هي ته منهنجو شهر آهي، منهنجو گھر اچي ويو!“
”تحقيق! سڀني شين کي پنهنجي اصل ڏانهن ورڻو آهي!“
... ته ڇا هر وجود ۽ هر شئ کي پنهنجي گم ٿيل اصل تائين پهچڻ جي اڻليکي بيچيني فقط انهيءَ ڪري آهي؟
هن کي اها ئي جستجو آهي؟
پر جستجو ڇا آهي، ڇو آهي ۽ ڇا جي آهي؟
وجود ايترو بي چين ڇو ٿو ٿئي؟
ڇا جستجوءَ لاءِ شعوري حرڪت ضروري آهي يا فطرت ۾ ڪا پاڻمرادي طاقت موجو آهي؟
مجنون صحرا گردي ڪري ٿو ...
سمنڊ جو پاڻي آڪاس ڏانهن اُٿي ٿو ۽ پوءِ ڪڪر بڻجي وري زمين تي وسي ٿو.
درياهه سمنڊ ڏانهن ڊوڙن ٿا ...
سمنڊ ۾ ڇوليون اٿن ٿيون ...
هيءَ سڄي اٿل پٿل ڇا جي آهي؟
تون چوندين ته اهي سڀ ڌرتي وديا جا رواجي سوال آهن.
ڌرتيءَ کي اتي ئي ڇڏ، اسان ڪجهه ٻيو ٿا ڏسون!
سائنسدان چون ٿا ته هي شمسي نظام ۽ سموريون ڪهڪشائون ڪنهن پاسي وڃي رهيون آهن ...
پر اهي ڪيڏانهن پيون وڃن؟
هيءَ سڄي ڪائنات ساڪت ڇو ڪونه آهي؟
هي سمورو مانڊاڻ متحرڪ ڇو آهي؟
ڇا اهي سڀ علم فلڪيات جا معمولي سوال آهن!؟
پولار ۾ گرهه، ستارا ۽ ڪهڪشائون خلا گردي ڪري رهيون آهن،
ڌرتيءَ تي انسان صحرا گردي ڪري رهيو آهي.
هر جاندار ۽ هر بي جان وجود ڪنهن خاص گردش ۾ آهي ...
ڪڏهن، ڪنهن ننڍڙي ايٽم ۾ اُن جا اليڪٽران ۽ پروٽان ڏٺا اٿئي؟ اهي به پنهنجي مرڪزي (نيوڪليس) جي چوڌاري ايئن ٿا ڦــِـرن جيئن ڌرتيءَ جا ڀائر ۽ ڀينرون پنهنجي سج جي چوڌاري!
جيئن سج پنهنجي ڪٽنب سميت، پنهنجي ڪهڪشان ۾، پنهنجي مرڪزي جي چوڌاري!
جيئن هڪ گڏيل ڪٽنب ۾ رهندڙ ٻارڙا پنهنجي ماءُ پيءُ جي چوڌاري!
جيئن ماءُ پيءُ پنهنجي معاشري جي ڪهڪشان ۾!
ڇا اهي سڀ گردشون هڪٻئي کان مختلف ۽ بي معنيٰ آهن؟
ڇا اها سڄي گردش ڪنهن جـُـستجوءَ جي مظهر نه آهي؟
ڇا هي بي جان نظر ايندڙ شيون واقعي بي جان ۽ احساس کان عاري هونديون آهن؟
ته پوءِ اهي بي جان شيون ڪهڙي کوج ۾ خلا گردي پيون ڪن؟
ڇا اهي جسم اجائي گردش ۾ آهن؟
ڇا اهي به علم فلڪيات سان تعلق رکندڙ معمولي سوال آهن؟
ڇا هن سڄي پولار ۾ سڄي ڪائنات جي چرپر بي مقصد آهي؟
ڇا حادثا حادثن کي جنم ڏيئي رهيا آهن ۽ بس!
ڇا حياتيءَ جو جنم به حادثو آهي؟
ڇا حياتيءَ جو ڦهلاءُ به حادثو آهي؟
ڇا انسان جو جنم به حادثو آهي؟
۽ هي جو آئون سوچي رهيو آهيان، ڇا اهو به هڪ حادثو آهي؟
ڇا انهن سوالن تي فقط آئون سوچي رهيو آهيان؟
جيڪڏهن بي شمار ماڻهو سوچي رهيا آهن ته پوءِ ... ڇا اهو به هڪ حادثو آهي؟
جيڪڏهن سڄي چـُـرپـُـر حادثن تي ٻڌل آهي ته پوءِ سڀ ڪجهه بي مقصد ۽ اجايو آهي.
پهرين اهو ته ٻـُـڌاءِ! ڇا سڀ ڪجهه ڪنهن نه ڪنهن سبب جي ڪري ٿيندو آهي يا سبب کان سواءِ ڪجهه به نه ٿيندو آهي؟
پر جيڪڏهن سڄي چـُرپـُـر ڪنهن جستجوءَ سبب آهي ته پوءِ؟
ڇا انسان، ڌرتي ۽ ڪائنات جون گردشون هڪٻئي سان لاڳاپيل آهن؟
ڪيئن فيصلو ڪجي ته بي چ